Ιστορία

Τα πρώτα βήματα οργάνωσης των γυναικών της Κύπρου

Η Κύπρος τις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα βρισκόταν κάτω από τη μπότα της βρετανικής αποικιοκρατίας και σε βαθιά υπανάπτυξη. Ο λαός ήταν βυθισμένος στην εξαθλίωση και τη φτώχεια. Οι δυνατότητες για απασχόληση της γυναίκας ήταν εξαιρετικά περιορισμένες και έφταναν μόνο μέχρι την απασχόληση σε οικογενειακές γεωργικές δουλειές, ως υπηρέτρια, ράπτρια και υφάντρια. Ταυτόχρονα οι προκαταλήψεις, η αμάθεια και ο σκοταδισμός που κυριαρχούσαν κρατούσαν τη γυναίκα σε πλήρη υποταγή στον πατέρα ή στον άντρα της. Ο μοναδικός ρόλος της γυναίκας ήταν η συντήρηση του σπιτιού και η ανατροφή των παιδιών. Μέχρι και τα μέσα του αιώνα περισσότερες από τις μισές Κύπριες ήταν εντελώς αναλφάβητες αφού η αγραμματοσύνη έπληττε κύρια τις γυναίκες. Έτσι η Κύπρια ήταν μέχρι τότε αποκλεισμένη από την εργασία και τη μόρφωση που είναι απαραίτητες προϋποθέσεις για την χειραφέτηση της.

Αυτή την περίοδο (1917-1920) έφτασαν στο νησί τα μηνύματα της Μεγάλης Οκτωβριανής Σοσιαλιστικής Επανάστασης στη Ρωσία που συγκίνησαν αρκετά μια ομάδα νέων εργαζομένων από τους οποίους σχηματίστηκε ο πρώτος μαρξιστικός πυρήνας που αποτελείτο από 30 περίπου άτομα. Ανάμεσα τους η Κλειώ Χριστοδουλίδου. Σημαντικός σταθμός στην σύγχρονη κυπριακή ιστορία αποτέλεσε η ίδρυση του Κομμουνιστικού Κόμματος Κύπρου, το Δεκαπενταύγουστο του 1926 στη Λεμεσό από 22 πρωτοπόρους κομμουνιστές, ανάμεσα στους οποίους ήταν και η Κατίνα Νικολάου. Το συνέδριο πήρε αποφάσεις που ανάμεσα σε άλλα αφορούσαν το γυναικείο ζήτημα και την ανάγκη οργάνωσης των εργαζομένων γυναικών.

Οι δεκαετίες του 1920 και του 1930 σηματοδοτούν τα πρώτα βήματα οργάνωσης της εργατικής τάξης, με την καθοδήγηση του ΚΚΚ. Μέσα στις συνθήκες της μεγάλης οικονομικής κρίσης και της παλμεροκρατίας γίνονται και οι πρώτες μεγάλες κινητοποιήσεις και απεργιακοί αγώνες στους οποίους συμμετείχαν και οι εργαζόμενες γυναίκες, διεκδικώντας καλύτερες συνθήκες δουλειάς, μεγαλύτερα μεροκάματα, οχτώ ώρες εργασίας. Έτσι σχηματίστηκαν προς τα τέλη της δεκαετίας του ’30 οι πρώτοι πυρήνες οργάνωσης γυναικών, οι Ενώσεις Εργαζομένων Γυναικών. Αξίζει να αναφέρουμε ότι στις απεργίες του 1938 και 1939 στα τσιφλίκια του Κύκκου, της Κολώνης και του Μενεού, στη μεγάλη απεργία του νηματουργείου Αμμοχώστου που οργανώθηκαν μέσα  στις τρομοκρατικές συνθήκες της παλμεροκρατίας,  οι γυναίκες διαδραμάτισαν καθοριστικό ρόλο. Το Μάη του 1940, η εργάτρια οικοδομών Διαμαντού Χαραλάμπους κτυπήθηκε άγρια από την αποικιακή αστυνομία κατά τη διάρκεια διαδήλωσης ανέργων στην Λευκωσία με αίτημα το άνοιγμα θέσεων εργασίας.

Το 1943, την περίοδο του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου μετά την κατάταξη χιλιάδων Κύπριων εθελοντών στις Συμμαχικές Δυνάμεις ενάντια στο χιτλεροφασισμό, δημιουργήθηκαν οι Ενώσεις Συζύγων Κύπριων Εθελοντών που αξίωναν μαχητικά, την ικανοποίηση αιτημάτων σχετικά με τις απολαβές των συζύγων τους. Με τη λήξη του πολέμου διεκδίκησαν σθεναρά, με μαζικές κινητοποιήσεις ενάντια στην Αποικιακή Κυβέρνηση, την αποστράτευση τους.

Εντούτοις μέχρι τη φάση αυτή δεν μπορούμε να μιλάμε ακόμα για μαζικό, οργανωμένο γυναικείο κίνημα.

Η εργατική τάξη δείχνει το δρόμο για τη γυναίκα

Το 1941 ιδρύεται το ΑΚΕΛ που διαδέχεται το ΚΚΚ ως το πολιτικό κόμμα των κυπριών εργαζομένων. Την ίδια χρονιά ιδρύεται η και η Παγκύπρια Συντεχνιακή Επιτροπή η μετέπειτα ΠΕΟ. Η δεκαετία που ακολούθησε το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου ήταν μια περίοδος έντονων ταξικών αγώνων και ανόδου της αντιαποικιακής πάλης του λαού μας. Η άνοδος της αντιαποικιακής πάλης και η όξυνση των ταξικών αγώνων σπρώχνει συνεχώς μπροστά την κοινωνική συνείδηση και καλλιεργεί προοδευτικές ιδέες. Η σταδιακή ανάπτυξη της βιομηχανικής παραγωγής και στην Κύπρο, δημιούργησε τη δυνατότητα για τη μαζική είσοδο των γυναικών στην εργασία. Επειδή όμως το καπιταλιστικό κίνητρο δεν είναι και δεν μπορεί να είναι άλλο από το κέρδος, η εργάτρια χρησιμοποιείται ως φτηνότερη εργατική δύναμη σε σχέση με τον άνδρα, και γίνεται αντικείμενο της πιο σκληρής εκμετάλλευσης από το κεφάλαιο. Έτσι η γυναίκα μπαίνει στην παραγωγή, όχι όμως ισότιμα με τον άνδρα αλλά φορτωμένη με όλες τις διακρίσεις και ανισοτιμίες που συσσωρεύονταν για αιώνες σε βάρος της. Ταυτόχρονα, η εργαζόμενη γυναίκα δεν παύει να έχει αμείωτες όλες τις ευθύνες του νοικοκυριού, της μητρότητας και της ανατροφής των παιδιών. Οι συνθήκες που βίωνε η γυναίκα της εργατικής τάξης δημιούργησαν την ανάγκη για τη συμμετοχή της στην ταξική οργάνωση και πάλη, που είναι ο μόνος δρόμος για να βελτιώσει τη ζωή της.

Ενδεικτικά αναφέρεται ότι, από τους εννιακόσιους Ελληνοκύπριους και Τουρκοκύπριους εργάτες στο κουμποποιείο της Λάρνακας που κατέβηκαν σε απεργία το 1945, οι εφτακόσιες ήταν γυναίκες. Στους μεγάλους απεργιακούς αγώνες των μεταλλωρύχων της Κυπριακής Μεταλλευτικής Εταιρίας(ΚΜΕ) το 1948 η γυναίκα συμμετέχει δίπλα στον άντρα, είτε ως τροφοδότης είτε ως εμψυχωτής και συμπαραστάτης, είτε στην πρώτη γραμμή των απεργών, με συνθήματα και με πλακάτ. Οι γυναίκες, σύζυγοι, κόρες και αδελφές των μεταλλωρύχων, Ελληνίδες και Τουρκάλες, αποτέλεσαν αδιάσπαστο μέρος αυτού του αγώνα, αγωνιζόμενες για 124 ολόκληρες μέρες δίπλα στους άντρες τους, μέσα σε τρομερά αντίξοες συνθήκες. Μαρτυρούνται μάλιστα συγκλονιστικές στιγμές αυτοθυσίας και ηρωισμού από τις γυναίκες κατά τις απεργίες του 1948. Χαρακτηριστική η 8η του Μάρτη του 1948 κοντά στην αποβάθρα του Ξερού, όταν οι εργάτριες όρμησαν μπροστά στις κάννες των όπλων της αποικιακής αστυνομίας που ετοιμαζόταν να πυροβολήσουν τους συντρόφους τους απεργούς, αφοπλίζοντας τους αστυνομικούς.  Μια εβδομάδα αργότερα, στις 16 του Μάρτη του 1948 δέκα γυναίκες σταμάτησαν στο μέσο της διαδρομής Μαυροβουνίου-Ξερού τρένο που μετέφερε απεργοσπάστες, τους όποιους έτρεψαν σε φυγή μαζί με τον Άγγλο οδηγό. Κατά τη διάρκεια της απεργίας 35 γυναίκες φυλακίστηκαν με την κατηγορία της συμμετοχής σε διαδηλώσεις μαζί με τα παιδιά τους, πρόκλησης ζημιών σε περιουσίες και ξυλοκόπημα απεργοσπαστών.

Ίδρυση της ΠΟΔΓ

Η ίδρυση της Παγκόσμιας Ομοσπονδίας Δημοκρατικών Γυναικών το 1945 έδωσε ισχυρή ώθηση για την δημιουργία και εδραίωση των εθνικών γυναικείων κινημάτων σε ολόκληρο τον κόσμο. Μέσα από τις στάχτες του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου οι λαοί του κόσμου εμπνέονται από το σοσιαλισμό που επικρατεί σε ένα μεγάλο μέρος του πλανήτη καθώς επίσης και από τους αγώνες των εθνικοαπελευθερωτικών κινημάτων. Η ανθρωπότητα είναι αποφασισμένη να αφήσει πίσω της τη λαίλαπα του φασισμού και του πολέμου. Οι γυναίκες απαιτούν υπεράσπιση της δημοκρατίας, της ειρήνης και της ζωής. Έτσι η Παγκόσμια Ομοσπονδία Δημοκρατικών Γυναικών γεννιέται έχοντας στους στόχους της όχι μόνο τη γυναικεία χειραφέτηση αλλά και την ειρήνη και τον παγκόσμιο αφοπλισμό, την εθνική ανεξαρτησία, την οριστική εξάλειψη του φασισμού και των φυλετικών διακρίσεων από το πρόσωπο της γης.

Μέσα στις νέες αυτές διεθνείς συνθήκες, ιδρύονται στην Κύπρο το 1948-49 οι πρώτες «Προοδευτικές Οργανώσεις Γυναικών», που αποτελούν το προζύμι για την πρώτη παγκύπρια γυναικεία οργάνωση.

Στις 10 Δεκεμβρίου 1950 ιδρύεται η Παγκύπρια Οργάνωση Δημοκρατικών Γυναικών (ΠΟΔΓ) ως αποτέλεσμα της ανάγκης να ενοποιηθούν οι σκόρπιες προοδευτικές γυναικείες οργανώσεις και να συντονισθεί η δράση τους σε παγκύπρια κλίμακα.

Η ΠΟΔΓ διακηρύττει την πίστη της στα ιδανικά της ελευθερίας, της δημοκρατίας, της ειρήνης και της ισοτιμίας των δυο φύλων και αναπτύσσει δράση για τη διαπαιδαγώγηση των γυναικών στο πνεύμα των αρχών αυτών. Στόχος της είναι η διαφώτιση, η αφύπνιση και κινητοποίηση των γυναικών στη μαζικοπολιτική αντιιμπεριαλιστική-αντιαποικιακή πάλη του λαού μας για αυτοδιάθεση και στη διεκδίκηση ίσων δικαιωμάτων. Η ΠΟΔΓ, ως αναπόσπαστο κομμάτι του Λαϊκού Κινήματος, συμμετείχε στο πλευρό του ΑΚΕΛ σε όλες τις κινητοποιήσεις για διεκδίκηση πολιτικών, οικονομικών και κοινωνικών αιτημάτων, ενώ το εκφραστικό της όργανο, το περιοδικό «Γυναίκα της Κύπρου», αποτελούσε σημαντικό εργαλείο διαφώτισης και διαπαιδαγώγησης των γυναικών. Το 1951 η ΠΟΔΓ γίνεται μέλος της Παγκόσμιας Δημοκρατικής Ομοσπονδίας Γυναικών και με πρωτοβουλία της καθιερώθηκαν η Διεθνής Ημέρα της Γυναίκας (8η του Μάρτη) και η Διεθνής Ημέρα του Παιδιού (1η Ιούνη).

Παράλληλα οι γυναίκες της ΠΟΔΓ πρωτοστατούν και στις κινητοποιήσεις για  την ειρήνη και τον παγκόσμιο αφοπλισμό. Σταθμό στη δράση της ΠΟΔΓ αποτέλεσε το Παγκύπριο Συνέδριο Μητέρων που οργανώθηκε με μεγάλη επιτυχία στη Λεμεσό, το 1955, με θέμα την ειρήνη και το καθήκον των μητέρων για την υπεράσπιση της. Επίσης, το γεγονός ότι το 50% του συνόλου των υπογραφών που μαζεύτηκαν κάτω από την «Έκκληση της Στοκχόλμης», τη Διακήρυξη του Βερολίνου και της Παγκύπριας Επιτροπής Ειρήνης με αίτημα την κατάργηση των στρατιωτικών βάσεων και την πλήρη αποστρατιωτικοποίηση του Κύπρου ήταν υπογραφές γυναικών, πράγμα που δείχνει τη συμβολή των γυναικών στους αγώνες για ειρήνη. Η ΠΟΔΓ ακόμα, δραστηριοποιείται για την ενίσχυση των Ελλήνων εξόριστων και πολιτικών κρατουμένων και δέκα μέλη της καταδικάζονται σε τετράμηνη φυλάκιση γιατί συμμετείχαν σε παλλαϊκές εκδηλώσεις ενάντια στο ξενόδουλο μοναρχοφασισμό της Ελλάδας που δολοφόνησε το Νίκο Μπελογιάννη.

Το 1955 οι Βρετανοί αποικιοκράτες θέτουν εκτός νόμου το ΑΚΕΛ και την ΠΟΔΓ όπως και όλες τις οργανώσεις του Λαϊκού Κινήματος. Όμως ακόμα και μέσα στην παρανομία η ΠΟΔΓ κινητοποιεί τις γυναίκες σε διαδηλώσεις και πικετοφορίες για απελευθέρωση της Κύπρου, νομιμοποίηση του ΑΚΕΛ, κατάργηση των καταπιεστικών νόμων και απόλυση των πολιτικών κρατουμένων.

Μέσα στις γραμμές της ΠΟΔΓ, οι γυναίκες αποκτούν πολιτική συνείδηση και αρχίζουν να δρουν ως οργανωμένο κίνημα. Η ίδρυση της  ΠΟΔΓ αποτελεί αποφασιστικό βήμα για την προώθηση του γυναικείου κινήματος στην Κύπρο και για την αναβάθμιση του ρόλου της Κύπριας στην κοινωνική, πολιτική και οικονομική ζωή του τόπου.

Παράλληλα, η ίδρυση του Γραφείου Γυναικών Εργατοϋπαλλήλων της ΠΕΟ στις αρχές της δεκαετίες του 1950 συνέβαλε καθοριστικά στην οργάνωση των γυναικών στο συνδικαλιστικό κίνημα και την πιο ενεργή εμπλοκή τους στους εργατικούς αγώνες.

Ανεξαρτησία – Ίδρυση της ΠΟΓΟ

Το 1960 η Κύπρος απόκτησε την ανεξαρτησία της. Επεβλήθησαν στον κυπριακό λαό οι συμφωνίες Ζυρίχης-Λονδίνου το περιεχόμενο των οποίων ήταν απαράδεκτο (βάσεις, εγγυήσεις, δικαίωμα επέμβασης στα εσωτερικά της Κύπρου, δοτό σύνταγμα που έφερνε σε αντιπαράθεση Ε/κύπριους και Τ/κύπριους). Από την άλλη όμως, η ανακήρυξη της ανεξάρτητης Κυπριακής Δημοκρατίας έθετε τέρμα στην αποικιοκρατία και την αναταραχή ενώ μπορούσε, υπό προϋποθέσεις, να γίνει το εφαλτήριο για την ευημερία του κυπριακού λαού, Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων.

Όμως ακόμα και μετά την υπογραφή των Συμφωνιών Ζυρίχης-Λονδίνου η ΠΟΔΓ, όπως και το ΑΚΕΛ και όλες οι οργανώσεις του λαϊκού κινήματος, συνεχίζει να είναι παράνομη, πράγμα που ήταν τροχοπέδη στη θέληση των γυναικών να διαδραματίσουν το δικό τους ρόλο στο μέλλον της ανεξάρτητης Κύπρου, που μόλις άρχιζε. Η ΠΟΔΓ εξακολουθεί να είναι παράνομη και αδυνατεί αντικειμενικά να ανταποκριθεί στα καθήκοντα που επιβάλλει η νέα κατάσταση στην Κύπρο. Μπροστά στις νέες συνθήκες προκύπτει η ανάγκη αντικατάστασης της από μια νέα, μαζική γυναικεία οργάνωση. Στις 9 Ιουλίου του 1959, από ευρύτατο συνέδριο με 1500 αντιπροσώπους που κλήθηκε με πρωτοβουλία στελεχών της ΠΟΔΓ και με τη συμμετοχή γυναικών ευρύτερων λαϊκών στρωμάτων  ιδρύεται η Παγκύπρια Ομοσπονδία Γυναικείων Οργανώσεων (ΠΟΓΟ). – (Ιδρυτικό Έγγραφο καταστατικό ΠΟΓΟ)

Η ΠΟΓΟ διακήρυξε την ετοιμότητα της να παλέψει για κοινωνική δικαιοσύνη και ισοτιμία των φύλων ενάντια στη βαριά κληρονομιά οικονομικής, κοινωνικής, και πολιτιστικής υπανάπτυξης που άφησε η αποικιοκρατία. Με αυτούς τους στόχους ξεκινά η ΠΟΓΟ για να εδραιώσει ένα ενιαίο, μαζικό γυναικείο κίνημα που να εκφράζει τους πόθους, τις επιδιώξεις και τις φιλοδοξίες της σύγχρονης γυναίκας. Στον Καταστατικό χάρτη της ΠΟΓΟ, που εγκρίθηκε από το ιδρυτικό συνέδριο, καθορίζονται ως γενικοί σκοποί η οργάνωση και η ενότητα των γυναικών για την κατάκτηση ίσων πολιτικών δικαιωμάτων, για προστασία της μητρότητας, ισοτιμία στην εργασία, προάσπιση των δικαιωμάτων των παιδιών στη ζωή, στην ευημερία και την εκπαίδευση, ο αγώνας για την εθνική ανεξαρτησία, τη δημοκρατία, την κοινωνική πρόοδο, την περιφρούρηση της παγκόσμιας ειρήνης και τη διεθνή αλληλεγγύη των γυναικών.

Αμέσως μετά την ίδρυση της η ΠΟΓΟ διατυπώνει προς τον Αρχιεπίσκοπο Μακάριο, Πρόεδρο της τότε μεταβατικής κυβέρνησης, το αίτημα για παροχή δικαιώματος ψήφου στις γυναίκες, το οποίο έγινε πραγματικότητα στις πρώτες προεδρικές εκλογές του 1960.

Η συμμετοχή της ΠΟΓΟ στους πολιτικούς αγώνες του λαού μας, γίνεται ολοένα και πιο αισθητή. Με το ΑΚΕΛ στην πρωτοπορία, η μαζική οργάνωση των γυναικών συμμετέχει στις παλλαϊκές διαδηλώσεις που απαιτούν κατάργηση των ξένων βάσεων στην Κύπρο, αποπυρηνικοποιημένη Μεσόγειο, γενικό και πλήρη αφοπλισμό, επικράτηση της ειρήνης στο νησί και ολόκληρο τον κόσμο. Όχι τυχαία, μέσα σε δύο χρόνια -από την ίδρυση της μέχρι το Β΄ Συνέδριο το 1961- η ΠΟΓΟ είναι ένα οργανωμένο κίνημα με χιλιάδες μέλη στις γραμμές του, έτοιμο να αναλάβει τις ιστορικές του ευθύνες, οι οποίες θα ήταν πολλές αφού ο ιμπεριαλισμός δεν ήταν πρόθυμος να αφήσει το λαό της Κύπρου να γράψει μόνος του τη μοίρα του.

1963-1974: Οι γυναίκες μαζί με το Λαϊκό Κίνημα κόντρα στα διχοτομικά σχέδια του ΝΑΤΟ

Αυτά είναι τα χρόνια όπου οι νατοϊκές δυνάμεις με την ενεργό συμμετοχή της Τουρκίας και με την βοήθεια ντόπιων οργάνων τους υποσκάπτουν τη νεοσύστατη Κυπριακή Δημοκρατία και απεργάζονται σχέδια για διαμελισμό και νατοποίηση του νησιού. Υποθάλπουν τις διακοινοτικές ταραχές και αξιοποιούν το σοβινισμό και την εξτρεμιστική δράση ακροδεξιών ε/κυπριακών και τ/κυπριακών οργανώσεων. Ταυτόχρονα, οι ξένες μυστικές υπηρεσίες χρηματοδοτούν αδρά την αντικομουνιστική δραστηριότητα που έχει στο στόχαστρο της το ΑΚΕΛ του οποίου η επιρροή αυξάνεται συνεχώς. Ο κυπριακός λαός με ραχοκοκαλιά το ΑΚΕΛ συσπειρώνεται γύρω από τον Πρόεδρο Μακάριο, προκειμένου να αποκρουστούν τα διχοτομικά και αντικυπριακά σχέδια.

Η ΠΟΓΟ παίρνει πρωτοβουλίες για κοινή δράση των γυναικείων οργανώσεων στην πάλη για ματαίωση της ιμπεριαλιστικής συνωμοσίας. Τον Οκτώβρη του 1964 η ΠΟΓΟ ξεσηκώνει χιλιάδες γυναίκες για να συμμετάσχουν στη  μεγαλειώδη Πορεία Ειρήνης κατά των βρετανικών βάσεων. Το Μάρτη του 1965 οργανώνει Παγκύπρια Συνδιάσκεψη με θέμα τη «Συμβολή της Κύπριας στον Αγώνα του Κυπριακού Λαού» και με τη βροντερή απόφαση της καλεί τις γυναίκες της Κύπρου και τις οργανώσεις τους να δουλέψουν με αυταπάρνηση για την ενίσχυση του αγώνα τονίζοντας τη σημασία της ενότητας και της συνεργασίας ανάμεσα στις γυναικείες οργανώσεις και τις γυναίκες, ανεξαρτήτως πολιτικών πεποιθήσεων. Καθ’ όλη τη δεκαετία του 1960 αναπτύσσει έντονη δράση για τη διαφώτιση του διεθνούς γυναικείου κινήματος κερδίζοντας την συνεπή αλληλεγγύη από γυναικεία κινήματα του κόσμου.

Η θριαμβευτική επανεκλογή του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου το 1968 με 95,9% σήμανε την παλλαϊκή υποστήριξη στη γραμμή για ανεξάρτητη, εδαφικά ακέραιη και αποστρατικοποιημένη Κύπρο. Ταυτόχρονα σήμανε την ένταση των ιμπεριαλιστικών ραδιουργιών για τη διχοτόμηση του νησιού, δεδομένου ότι στην Ελλάδα επιβλήθηκε το δικτατορικό καθεστώς των συνταγματαρχών. Η ίδρυση από τον Γρίβα της παράνομης οργάνωσης ΕΟΚΑ Β΄ και το αιματηρό τρομοκρατικό της έργο υπονόμευσε το κυπριακό κράτος και έθεσε το ΑΚΕΛ την ΠΟΓΟ και ολόκληρο το Λαϊκό Κίνημα μπροστά σε νέα σύνθετα καθήκοντα.

Η ΠΟΓΟ αφιερώνει όλη σχεδόν τη δράση της την περίοδο αυτή στην πάλη ενάντια στην εοκαβήτικη τρομοκρατία και τα νατοϊκά σχέδια. Με διακηρύξεις και πολιτική διαφώτιση, εμψυχώνει τις γυναίκες, καταδικάζει τις απόπειρες κατά του Μακάριου και τις πολιτικές δολοφονίες, απαιτεί την εξάρθρωση των τρομοκρατικών συμμοριών και κινητοποιεί τις γυναίκες στις βοηθητικές κρατικές υπηρεσίες. Αποφασιστικής σημασίας, ήταν η συμβολή των Κύπριων γυναικών στα μεγαλειώδη συλλαλητήρια που πραγματοποιήθηκαν σε πολύ κρίσιμες στιγμές, όπως το συλλαλητήριο του Φλεβάρη του 1972 που ματαίωσε το σχεδιαζόμενο πραξικόπημα και το συλλαλητήριο στις αρχές του Μάρτη του 1973 ενάντια στη συνωμοσία των τριών χουντομητροπολιτών Πάφου Γεννάδιο, Κιτίου Άνθιμο και Κυρηνείας Κυπριανό, που επιχείρησαν να καθαιρέσουν το Μακάριο. Οι γυναίκες  της Κύπρου με την καθοδήγηση της ΠΟΓΟ έχουν να παρουσιάσουν και τις δικές τους, τις καθαρά γυναικείες κινητοποιήσεις. Το συλλαλητήριο της 8ης του Μάρτη 1973 που πραγματοποιήθηκε από την ΠΟΓΟ και την ΟΧΕΝ (Ορθόδοξος Χριστιανική Ένωσις Νέων/Νεανίδων) ενάντια στη συνωμοσία των τριών μητροπολιτών, και η εκδήλωση για την απελευθέρωση του απαχθέντος, από την ΕΟΚΑ Β΄, υπουργού Δικαιοσύνης που πραγματοποιήθηκε τον Αύγουστο του 1973, θα γραφτεί στην ιστορία για να θυμίζει τους κοινούς αγώνες των γυναικών σε αυτές τις κρίσιμες μέρες.

Δίδυμο έγκλημα του 1974: Αγώνας για επούλωση των πληγών

Παρά την αντίσταση του κυπριακού λαού στις ξένες συνωμοσίες, ο όλεθρος δεν αποφεύχθηκε. Οι ξένες ιμπεριαλιστικές δυνάμεις σε συνεργασία με τα ντόπια όργανα τους άνοιξαν τις κερκόπορτες διενεργώντας το χουντικό φασιστικό πραξικόπημα της 15ης του Ιούλη 1974 κατά τη διάρκεια του οποίου φυλακίστηκαν εκατοντάδες προοδευτικοί πολίτες ανάμεσα τους και στελέχη της ΠΟΓΟ. Πέντε μέρες μετά ακολούθησε η προδιαγραφόμενη εισβολή του τουρκικού στρατού και το βίαιο ξερίζωμα του λαού μας. Η τραγωδία που βιώνει ο λαός της Κύπρου είναι πρωτοφανής. Η γυναίκα της Κύπρου σηκώνει στις πλάτες της βαρύ σταυρό, ξεριζώνεται από το σπίτι της, θρηνεί για το χαμό του άντρα της ή και των παιδιών της που σκοτώνονται στον προδομένο πόλεμο, ντύνεται στα μαύρα ή καρτερά ακόμα το γυρισμό του αγνοούμενου δικού της. Προσπαθεί, πολλές φορές μόνη, να στηρίξει τη διαλυμένη οικογένεια της.

Η ΠΟΓΟ αυτή την περίοδο αφοσιώνεται ολόψυχα, με εθελοντική προσφορά στο έργο των κρατικών υπηρεσιών για επούλωση των πληγών του δίδυμου εγκλήματος και αντιμετώπιση των αναγκών των πρώτων θυμάτων και προσφύγων. Χαρακτηριστικό της ετοιμότητάς της, ήταν η ραδιοφωνική έκκληση της ΠΟΓΟ προς τα μέλη της, αμέσως μετά την τουρκική επιδρομή, για προσφορά κάθε βοήθειας στο έργο των κοινωνικών υπηρεσιών για την αντιμετώπιση των αναγκών των πρώτων θυμάτων και προσφύγων. Στο κέντρο της προσοχής της ήταν από εκείνη τη στιγμή, τα προβλήματα του προσφυγικού κόσμου. Η ΠΟΓΟ οργανώνει αυτή την περίοδο δεκάδες εκστρατείες για υλική και ηθική συμπαράσταση προς τους πρόσφυγες κι εκδηλώσεις ψυχαγωγίας για τα ορφανά και τα προσφυγόπουλα. Οι γυναικείες οργανώσεις, επιτυγχάνοντας μια ζηλευτή ενότητα, συγκεντρώνουν όλες τους τις δυνάμεις στον αγώνα του κυπριακού λαού για επιβίωση.

Η συμβολή των γυναικών στην επούλωση των πληγών, στις αντικατοχικές κινητοποιήσεις του λαού, στη διαφώτιση της κοινής γνώμης και στην οργάνωση δυναμικών γυναικείων κινητοποιήσεων, υπήρξε ανεκτίμητη. Στην αγωνιστική κινητοποίηση των γυναικών και στην ενότητά τους, η ΠΟΓΟ πρωτοστάτησε. Ως μέλος της Συντονιστικής Επιτροπής Κομμάτων και Οργανώσεων συνέβαλε με όλες της τις δυνάμεις για την επιτυχία των παλλαϊκών συλλαλητηρίων ενάντια στην τουρκική κατοχή. Προσέφερε κάθε υποστήριξη στο έργο των Επιτροπών Προσφύγων, Συγγενών Αγνοουμένων Εγκλωβισμένων και με ιδιαίτερες πρωτοβουλίες προβάλλει τα αιτήματα τους διεθνώς. Ταυτόχρονα η ΠΟΓΟ αξιώνει φορτικά την εξυγίανση της εθνοφρουράς, της αστυνομίας και της δημόσιας υπηρεσίας από τα αμετανόητα πραξικοπηματικά στοιχεία.

Πρωτοπόρες στην πάλη για λευτεριά, επανένωση και επαναπροσέγγιση Ε/κ και Τ/κ

Η ΠΟΓΟ στηρίζει τον Πρόεδρο Μακάριο και μαζί με το ΑΚΕΛ υποστηρίζουν την απόφαση του να υπογράψει την Συμφωνία Υψηλού Επιπέδου του 1977 με την οποία η ελληνοκυπριακή πλευρά δεσμεύεται για ομοσπονδιακή λύση στην εσωτερική πτυχή του κυπριακού, δέσμευση που επαναβεβαιώθηκε στη Συμφωνία Υψηλού Επιπέδου του 1979 και υιοθετήθηκε από τα περί Κύπρου ψηφίσματα του ΟΗΕ.

Παράλληλα η ΠΟΓΟ αξιοποιεί τις διεθνείς της σχέσεις, ιδιαίτερα μέσα από την Παγκόσμια Ομοσπονδία Δημοκρατικών Γυναικών για τη διεθνοποίηση του Κυπριακού ως προβλήματος εισβολής και κατοχής ζητώντας και κερδίζοντας την αλληλεγγύη του διεθνούς δημοκρατικού γυναικείου κινήματος στην υπόθεση του λαού μας για μια ελεύθερη, ανεξάρτητη και αποστρατικοποιημένη Κύπρο.

Αυτή την περίοδο το ΑΚΕΛ εγκαινιάζει την πολιτική της επαναπροσέγγισης και της διαμόρφωσης κοινού μετώπου Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων ως συστατικό στοιχείο του αντικατοχικού αγώνα. Έτσι το δημοκρατικό γυναικείο κίνημα, που ήδη από τη γέννηση του είχε στις γραμμές του εκατοντάδες Τουρκοκύπριες, αναλαμβάνει δράση για σύσφιγξη των σχέσεων με τις προοδευτικές τουρκοκυπριακές οργανώσεις γυναικών. Σημαντική πρωτοβουλία στα πρώτα δύσκολα εκείνα χρόνια ήταν η παγκύπρια συγκέντρωση της 8ης του Μάρτη του 1979 με θέμα τη συμβολή της Κύπριας στην υπεράσπιση της ειρήνης και την επαναπροσέγγιση με τους Τουρκοκύπριους συμπατριώτες μας.

Η γυναικεία χειραφέτηση και η ισοτιμία των φύλων παραμένει στόχος και όχι πραγματικότητα

Αν και από το 1974 ο αντικατοχικός αγώνας κυριαρχεί στη δράση της ΠΟΓΟ οι αγώνες της για την ισοτιμία και την κοινωνική δικαιοσύνη δεν ατόνησαν. Οργανώνει κινητοποιήσεις και προβαίνει μαζί με άλλες γυναικείες οργανώσεις, που στην πορεία (μετά το 1974) ιδρύθηκαν, σε κινητοποιήσεις και διαβήματα για να καταργηθούν οι αναχρονιστικές πρόνοιες του νόμου για το διαζύγιο και να εκσυγχρονιστεί συνολικά το οικογενειακό δίκαιο.

Με αφορμή την ανακήρυξη του 1979 ως Διεθνές Έτος Παιδιού του ΟΗΕ, η ΠΟΓΟ αναπτύσσει δράση για την προστασία και ευημερία του παιδιού διοργανώνοντας διεθνή συνάντηση στην Κύπρο με θέμα «Σημερινή θέση των γυναικών και των παιδιών της Κύπρου» και συμμετέχει με αντιπροσωπείες της σε διεθνή φόρα όπως η Παγκόσμια Διάσκεψη για ένα μέλλον Ειρήνης και Ασφάλειας για όλα τα Παιδιά στη Μόσχα.

Το Διεθνές Έτος Γυναίκας 1975 και η δεκαετία που ακολούθησε (1976-1985) αποτέλεσαν εφαλτήριο για ακόμη πιο δυναμικούς αγώνες της ΠΟΓΟ για βελτίωση της θέσης της Κύπριας γυναίκας. Διεκδικεί μέτρα από το κράτος για την προστασία της μητρότητας. Οι διεκδικήσεις της ΠΟΓΟ για ισοτιμία στην εργασία και την κοινωνία κερδίζουν έδαφος αλλά η πραγματικότητα μέχρι και τα μέσα της δεκαετίας του 1980 παραμένει τραγικά δυσμενής για την Κύπρια γυναίκα. Υποαπασχόληση, ανεργία και δυσμενείς όροι εργασίας διέπουν το εργασιακό περιβάλλον για τη γυναίκα, η οποία είναι απολύτως απούσα από τα κέντρα λήψης αποφάσεων.

Από τότε κύλησε πολύ νερό στο αυλάκι. Η ΠΟΓΟ, συνεχίζοντας την δουλειά που άρχισε η ΠΟΔΓ, κατάφερε τις τελευταίες δεκαετίες να βγάλει την γυναίκα της Κύπρου από τα σκοτάδια της ανυπαρξίας και να διεκδικήσει ισότιμη θέση με τον άνδρα σε όλους τους τομείς της ζωής. Οι αγώνες της ΠΟΓΟ όλα αυτά τα χρόνια οδήγησαν σε σημαντικές κατακτήσεις για τη γυναίκα της Κύπρου, όπως η ψήφιση του νόμου για ισότητα και ισομισθία, η ίση πρόσβαση στην εργασία, η βελτίωση της νομοθεσίας για την προστασία της μητρότητας, η αύξηση της άδειας μητρότητας και γονικής άδειας και η πρόληψη της αντιμετώπισης της βίας στην οικογένεια. Επιπρόσθετα η ΠΟΓΟ παίρνει πρωτοβουλίες και δημιουργεί δικές της υποδομές που στηρίζουν τη σύγχρονη γυναίκα όπως είναι το Συμβουλευτικό Κέντρο Στήριξης της Οικογένειας και ο Βρεφικός Σταθμός και Νηπιαγωγείο  «Παιδομάνα».

Η ΠΟΓΟ, αν και προέρχεται από μια μικρή χώρα, διαθέτει κύρος που αναγνωρίζεται σε ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο, με απόδειξη αυτού την εκλογή της στα τελευταία δύο συνέδρια της Παγκόσμιας Ομοσπονδίας Δημοκρατικών Γυναικών στη θέση της Αντιπροέδρου.

Σημαντικός σταθμός στην πορεία της ΠΟΓΟ ήταν η απόφαση του 9ου Παγκύπριου Συνεδρίου της, το 1992 για οργανωτική ανασυγκρότηση της ΠΟΓΟ με τη μετατροπή της σε πλατύ μαζικό κίνημα. Με την ένταξη της Κύπρου στην Ευρωπαϊκή Ένωση το γυναικείο κίνημα βρίσκεται μπροστά σε νέα σύνθετα καθήκοντα αφού η ΕΕ από τη μια νομοθετεί υπέρ της γυναίκας αλλά από την άλλη με τις αντεργατικές πολιτικές της εξανεμίζει στην πράξη όσα κατακτήθηκαν εδώ και δεκαετίες.

Ακόμα και σήμερα, στην πρώτη δεκαετία του 2000, η υποαπασχόληση και η ανισομισθία συνεχίζουν να χτυπούν την Κύπρια γυναίκα ενώ φαινόμενα όπως η σεξουαλική παρενόχληση, η ενδοοικογενειακή βία, η σωματεμπορία ευδοκιμούν και στην Κύπρο. Επιπρόσθετα, υπάρχουν ακόμα ριζωμένες στα μυαλά ανδρών και γυναικών, αναχρονιστικές αντιλήψεις για το ρόλο της γυναίκας στην οικογένεια, τη συμπεριφορά της στις διαπροσωπικές σχέσεις, τα επαγγέλματα που της «ταιριάζουν» και άλλα σεξιστικά στερεότυπα. Σήμερα δεν έχουμε θεσμούς που ευτελίζουν τη γυναίκα όπως η προίκα, αλλά φαινόμενα όπως η εμπορευματοποίηση του γυναικείου σώματος μέσα από τα ΜΜΕ, το lifestyle και την πορνογραφία που δεν είναι λιγότερο εξευτελιστικά. Τέλος, η γυναικεία συμμετοχή στα κέντρα λήψης αποφάσεων στην Κύπρο (υπουργικό, βουλή, τοπική αυτοδιοίκηση, συμβούλια ημικρατικών οργανισμών) είναι αισθητά δυσανάλογη. Για αυτό η ΠΟΓΟ δίνει ιδιαίτερη έμφαση τα τελευταία χρόνια για να υλοποιηθεί πλήρως και έγκαιρα το φιλόδοξο Εθνικό Σχέδιο Δράσης για την Ισότητα Ανδρών και Γυναικών που εκπονήθηκε από τον Εθνικό Μηχανισμό για τα Δικαιώματα της Γυναίκας με περίοδο εφαρμογής την πενταετία 2007 – 2013.

Η ΠΟΓΟ παράλληλα ξεδιπλώνει αξιόλογη δραστηριότητα και σε άλλα κοινωνικά ζητήματα της εποχής όπως είναι ο αγώνας για τη σωτηρία του περιβάλλοντος, η πάλη ενάντια στα ναρκωτικά, η καταπολέμηση των ρατσιστικών διακρίσεων, τα δικαιώματα του παιδιού.

Σε όλα τα χρόνια της αγωνιστικής πορείας της, η  ΠΟΔΓ-ΠΟΓΟ διατηρώντας την οργανωτική της αυτοτέλεια και ανεξαρτησία παρέμενε πάντα συντεταγμένη στους στόχους και τις προτεραιότητες του ΑΚΕΛ και βρέθηκε στην πρώτη γραμμή των πολιτικών και εκλογικών μαχών που δόθηκαν. Η ΠΟΓΟ ήταν παρούσα στη μάχη για να απαλλαγεί ο τόπος από τη δεκαετή συναγερμική διακυβέρνηση το 2003 και στις βουλευτικές εκλογές του 2006 όπου καταφέραμε να αναδείξουμε το Κόμμα του Εργαζόμενου Λαού ως το πρώτο κόμμα της Κύπρου. Σήμερα, τρία στελέχη της ΠΟΓΟ βρίσκονται στα κοινοβουλευτικά έδρανα του ΑΚΕΛ Αριστερά Νέες Δυνάμεις. Στις δημοτικές εκλογές το ΑΚΕΛ σημείωσε μεγάλες επιτυχίες. Στελέχη της ΠΟΓΟ εκλέγηκαν στα πόστα δημάρχου και δημοτικών συμβούλων. Ιστορικής σημασίας η εκλογή στελέχους της ΠΟΓΟ στη θέση της Δημάρχου Λευκωσίας το 2006. Πιο καθοριστική όμως, για την ιστορία της Αριστεράς και ολόκληρης της Κύπρου υπήρξε η νίκη στις προεδρικές εκλογές το Φλεβάρη του 2008, όπου κόντρα σε όλες τις προβλέψεις, πετύχαμε αυτό που κάποια χρόνια πριν φάνταζε ακατόρθωτο. Η εκλογή του Δημήτρη Χριστόφια στην Προεδρία της Κύπρου σηματοδότησε την απαρχή μια νέας εποχής για το νησί μας αφού για πρώτη φορά ένας ΑΚΕΛιστής βρέθηκε στο πηδάλιο του κράτους. Για πρώτη φορά ένας άνθρωπος βγαλμένος από τους αγώνες για την επανένωση της Κύπρου ηγείται των προσπαθειών για λύση και για πρώτη φορά υλοποιείται ένα τόσο προοδευτικό πρόγραμμα, το οποίο έχει σαφές το στίγμα της ΠΟΓΟ στα θέματα γυναίκας.

Περνώντας μέσα από φοβερές αντιξοότητες και δυσκολίες η ΠΟΓΟ είναι σήμερα η ιστορικότερη, μαζικότερη και πιο μαχητική οργάνωση γυναικών στο νησί, με θέσεις και δράση που αγκαλιάζονται πλατιά μέσα στο λαό και τις γυναίκες της Κύπρου. Το 2010 συμπληρώθηκαν 60χρόνια ζωής και δράσης της ΠΟΓΟ, αφιερωμένα στον κυπριακό λαό και στον αγώνα του, στην εργατική τάξη και τις γυναίκες της. Η ΠΟΓΟ δεσμεύεται ότι θα αφιερώσει όσα χρόνια χρειαστεί μέχρι που να ξημερώσει η μέρα της δικαίωσης της Κύπρου και μέχρι να γίνει ζωή και πράξη η ποιοτικά ανώτερη κοινωνία, ο σοσιαλισμός, που θα έχει ως συστατικά του στοιχεία, την κοινωνική ισότητα, την ειρήνη και την ισοτιμία των φύλων.