Οι Μέδουσες του συστήματος

Άρθρο της Άντρεας Κώστα, Επικεφαλής Γραφείου Ισότητας και Ισοτιμίας Κ.Σ ΕΔΟΝ, που δημοσιεύτηκε στη Νεολαία στις 7 Μαρτίου 2021

Κατά το μύθο, η Μέδουσα ήταν ιέρεια της Αθηνάς, πανέμορφη. Τη βίασε ο Ποσειδώνας μεταμορφωμένος σε άλογο στον ιερό χώρο της Αθηνάς. Η θεά Αθηνά μη θέλοντας να έρθει σε ρήξη με τον Ποσειδώνα ξέσπασε στη Μέδουσα. Την μεταμόρφωσε σε απεχθές τέρας. Ένα τέρας το οποίο αντί για μαλλιά είχε φίδια.

Στην αληθινή ζωή, στο πρόσωπο της Μέδουσας βρίσκονται όλα τα θύματα σεξουαλικών παρενοχλήσεων. Μπορεί να είναι πανέμορφες, άσχημες, ψηλές, κοντές, λεπτές, χοντρές, με φόρεμα, με μπούργκα, με παντελόνι, με μαγιό και με όποιο άλλο χαρακτηριστικό και στερεότυπο τις έχει ντύσει η κοινωνία και το σύστημα. Είναι δυναμικές, ευαίσθητες. Τα θύματα στη πλειονότητα τους είναι γυναίκες.  Γυναίκες, γιατί το σύστημα, τις προόριζε για το νοικοκυριό, υποχείριο των αντρών. Προφανώς και οι περισσότερες υποθέσεις αφορούν θύματα γυναίκες, γιατί στα πλαίσια του καπιταλιστικού συστήματος οι νόμοι, η πολιτική, οι επιχειρήσεις, οι επιστήμες, η εκπαίδευση, και γενικότερα τα μέσα παραγωγής, εξυπηρετούν τα συμφέροντα του κεφαλαίου με το αντρικό φύλο κυρίαρχο.

Η διασπορά της κουλτούρας του βιασμού λειτουργεί ως ο κινητήριος μοχλός κάθε μορφής σεξουαλικών παρενοχλήσεων. Το θύμα «αξίζει την κακοποίηση», και κάτι τέτοιο όχι μόνο είναι αποδεχτό, αλλά υπάρχει και μια σειρά από λόγους να το υποστηρίζει. Το θύμα, «προκάλεσε», «φορούσε προκλητικά ρούχα», «ας μην τα φόραγε» – «της άξιζε». Το θύμα, «προκάλεσε, ήταν εσωστρεφής κι έκανε τη δύσκολη, καταβάθος το ήθελε, ας μην έκανε τη δύσκολη» – «της άξιζε». Το θύμα ήταν νοικοκυρά κι «όφειλε να ήταν πάντα διαθέσιμη στον άντρα της – της άξιζε». Το θύμα, «μοιράστηκε προσωπικές της φωτογραφίες με τον τότε σύντροφο της, αυτός τις διέρρευσε, ας μην τις έστελνε – της άξιζε».

Η κουλτούρα του βιασμού εστιάζει στη κοινωνική ζωή της γυναίκας κι αυτό ακριβώς την κάνει ευάλωτη. Ευάλωτη όχι επειδή δεν μπορεί να αντιδράσει, ευάλωτη όχι επειδή δεν είχε το θάρρος να μιλήσει. Ευάλωτη, στα πλαίσια ενός συστήματος το οποίο προωθεί την εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο. Ενός συστήματος, στο οποίο είναι καλά ριζωμένη η ανισότητα και η ανισοτιμία μεταξύ των φύλων. Ενός συστήματος, στα πλαίσια του οποίου, όταν είχαν γίνει τα πρώτα βήματα για κατοχύρωση πολιτικών δικαιωμάτων στις γυναίκες, έγιναν με κριτήριο την περιουσία. Στην τελική, ήταν όντως κατοχύρωση δικαιώματος ψήφου στις γυναίκες; Ή απλά καταμερισμός πολιτικών δικαιωμάτων με ταξικό κριτήριο;

Ξυπνάς να πας στο σχολείο, στο πανεπιστήμιο, στη δουλειά ή ακόμη και μέχρι το σαλόνι. Στο σχολείο θα είσαι το κορίτσι με το βαθύ ντεκολτέ, γιατί αλλάζει το σώμα σου λόγω βιολογίας, θα «προκαλείς» – λόγω βιολογίας. Την ίδια στιγμή, θα είσαι εκείνο το κορίτσι με φούτερ, χωρίς «γυναικείο» σώμα – πάλι λόγω βιολογίας. Σε κάθε περίπτωση, θα είσαι «εκείνο το κορίτσι», το στιγματισμένο, με κάποια ταμπέλα, για κάποιο λόγο τον οποίο ούτε και που ελέγχεις. Στο πανεπιστήμιο, θα είσαι η δυναμική συμφοιτήτρια με έντονη άποψη, θα είσαι εκείνο το «αστείο», που θα αποδώσουν την έντονη σου άποψη στην έμμηνος ρύση. Θα είσαι κοινωνική, πρόσχαρη, κι αυτό θα εργαλειοποιείται με περίσσιο σεξιστικό χιούμορ.  Όλα αυτά βρίσκουν εξήγηση από την ύπαρξη έντονης σεξουαλικής ζωής ή λόγω απουσίας. Σε κάθε περίπτωση, θα είσαι «εκείνο το κορίτσι».  Στην δουλειά, θα πρέπει να είσαι αυστηρή και επαγγελματίας. Πάλι, θα έρθεις αντιμέτωπη με την απουσία/απουσία σεξουαλικής δραστηριότητας. Θα ντυθείς, ή πολύ «προκλητικά» ή «αντρίκια». Θα μιλήσεις, ή πολύ «προκλητικά» ή πολύ «αντρίκια».

Κι όταν επιτέλους μιλήσεις για όλα αυτά, για αυτά τα καθημερινά, φταις. Από θύμα, καταλήγεις να χρεώνεσαι και εκείνη τη μια φορά, ή τις πολλές φορές,  που σε κακοποίησαν σεξουαλικά. Θα ακούσεις, «Γιατί τώρα;». «Γιατί τώρα;», θα τολμήσουν να σε ρωτήσουν όλοι εκείνοι που φρόντισαν με τις πρακτικές τους και με τη στάση ζωής τους να σου κλείσουν μια για πάντα το στόμα. Τι ειρωνεία! Θα τολμήσουν να ρωτήσουν όλοι εκείνοι που «όπλισαν» τον θύτη, και δυστυχώς, κάποιες φορές το όπλισαν, χρησιμοποιείται χωρίς εισαγωγικά. Ε λοιπόν, ξέρεις γιατί τώρα; Γιατί μπορεί τα αδικήματα μετά από ορισμένα χρόνια να παραγράφονται, όμως τα ψυχικά τραύματα ποτέ. Άρα, ευτυχώς, ακόμη  και τώρα κάποιος έχει τη δύναμη και το κουράγιο και μιλάει.

Η ίδια η κοινωνία με τα στερεότυπα της, έδεσε τα χέρια στο θύμα, την έκανε ενοχική και σώπασε. Η ίδια η πολιτεία, με τις νεοφιλελεύθερες της πολιτικές της αφαίρεσε το δικαίωμα στην πρόσβαση σε κατάλληλες δομές με αξιοπρέπεια, και σώπασε. Περιθωριοποίησε την έφηβη, τη μετανάστρια, την άνεργη, τα άτομα με ειδικές ικανότητες, τη ΛΟΑΤΚΙ κοινότητα, και ισχυροποίησε τον θύτη, ως  «άντρα παλαιάς κοπής». Η τοξική αρρενωπότητα μυθοποιήθηκε και μετουσιώθηκε σε «ευγένεια» ενώ ο καθρέφτης αυτού παρουσιάζει την μετατόπιση των υποχρεώσεων των κυβερνώντων σε Μη Κυβερνητικούς Οργανισμούς. 

Μετά το βιασμό της Μέδουσας από τον Ποσειδώνα, η ίδια, ως θύμα δέχεται την τιμωρία. Ως μια άλλη γυναίκα που την βίασαν και δέχτηκε τον στιγματισμό, την απομόνωση. Αυτή αντί ο βιαστής της.  Η ασχήμια της Μέδουσας, λέει, ήταν τέτοια, που όποιος την κοιτούσε στο πρόσωπο πέτρωνε. Στην τελική όμως, η ασχήμια της ίδιας της κοινωνίας είναι τέτοια που όποιος τολμάει να την κοιτάξει κατάματα πετρώνει. Ας μην λειτουργήσει όμως αυτή η ασχήμια ως κατασταλτικός παράγοντας δράσης. Αλλά, ας πεισμώσει για οργανωμένη πάλη. Για απαίτηση ουσιαστικών κοινωνικών πολιτικών, για απαίτηση επαρκών δομών υποστήριξης των θυμάτων, για επαρκή στελέχωση. Ας πεισμώσει, επιτέλους, για θεσμική, αλλά ουσιαστική, καταπολέμηση των έμφυλων ανισοτήτων!