Συμφιλίωση της οικογενειακής επαγγελματικής ζωής της γυναίκας: από τη θεωρία στην πράξη

Της Άντρεας Νεοφύτου (Υπερήφανη μητέρα τριών)

«Ειμαι η Μαίρη Παναγωταρα μια εργαζόμενη μητέρα μια καλή νοικοκυρά δεν είμαι τίποτα το σπέσιαλ το καταπληκτικό είμαι αυτό που λέμε δείγμα τυπικό». Το τόσο παραστατικό τραγούδι της δεκαετίας του 1980 παρουσιάζει, με εύθυμο ομολογουμένως τρόπο, την καθημερινότητα μιας εργαζόμενης μητέρας. Αλήθεια πόσες γυναίκες ακόμη και σήμερα αναγνωρίζουν τη δική τους ζωή μέσα από αυτούς τους στίχους;

Το ζήτημα της συμφιλίωσης της οικογενειακής και επαγγελματικής ζωής της γυναίκας αποτελεί συχνά θεματική πολιτικών συζητήσεων, σύνθημα γυναικείων οργανώσεων,  πυλώνα ευρωπαϊκών χρηματοδοτούμενων ερευνητικών προγραμμάτων. Αποτελεί, εν ολίγοις, ζητούμενο του σύγχρονου κόσμου. Η συζήτηση που αναπτύσσεται γύρω από αυτό το θέμα αποτελεί και μια έμμεση παραδοχή της διπλής εκμετάλλευσης που υφίσταται η γυναίκα μέσα στο καπιταλιστικό σύστημα. Της ταξικής και έμφυλης καταπίεσης που βιώνει καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής της.

Για να απαντηθεί λοιπόν το ερώτημα αυτό πρέπει να μπει το πλαίσιο μέσα στο οποίο η γυναίκα δραστηριοποιείται. Τι δυνατότητες της δίνονται και ποια εμπόδια συναντά στην ταυτόχρονη πορεία δημιουργίας οικογένειας, επαγγελματικής και κοινωνικής της εξέλιξης;

Αρχίζοντας από τον έμφυλο διαχωρισμό των ρόλων μέσα σε μια τυπική οικογένεια, η γυναίκα από πολύ νωρίς αναλαμβάνει τις ευθύνες του νοικοκυριού, της φροντίδας των παιδιών και των ηλικιωμένων. Ενώ παράλληλα επωμίζεται μέρος της οικονομικής βιωσιμότητας της οικογένειας. Αντίστοιχα, είθισται ο άντρας να αναλαμβάνει τη διαχείριση των οικονομικών της οικογένειας αναλώνοντας το μεγαλύτερο μέρος του χρόνου του στην εργασία. Είναι η πιο πάνω κατάσταση αποτέλεσμα των στερεοτυπικών αντιλήψεων για την οικογένεια;

Εν μέρει ο έμφυλος διαχωρισμός των ρόλων αποτελεί παράγωγο των αντιλήψεων και πεποιθήσεων που διαμορφώνουμε κατά τη διάρκεια της ζωής μας. Αυτό από μόνο του αποτελεί ξεχωριστό κεφάλαιο. Σε ένα μεγάλο βαθμό όμως, είναι αποτέλεσμα αντικειμενικών συνθηκών. Παραθέτω μόνο μερικές δυσκολίες στις οποίες η γυναίκα θα έρθει αντιμέτωπη κατά τη διάρκεια της ζωής της, έτσι όπως έχουν καταγραφεί σε στατιστικές αμέτρητες φορές.

Το χάσμα μισθών μεταξύ ανδρών και γυναικών. Η γυναικεία εργασία αμείβεται λιγότερο από την ανδρική, πολλές φορές ακόμη και για εργασία ίσης αξίας. Επιπλέον, οι ευκαιρίες επαγγελματικής ανέλιξης των γυναικών είναι, κατά πολύ, λιγότερες από αυτές των ανδρών. Σε πολλές περιπτώσεις μάλιστα, η μητρότητα αποτελεί εμπόδιο επαγγελματικής αποκατάστασης ή και ανέλιξης των γυναικών. Εφόσον λοιπόν τα εισοδήματα καθορίζουν την ποιότητα ζωής της οικογένειας, η επιτυχία ή η αποτυχία εξισορρόπησης οικογενειακής και επαγγελματικής ζωής, έρχεται ως επακόλουθο αυτής της ανισότητας.

Και εδώ προκύπτει το επόμενο εμπόδιο. Για να εργαστούν οι γονείς θα πρέπει να εξασφαλίσουν τη φύλαξη και φροντίδα των παιδιών. Υπάρχει ικανοποιητικός αριθμός βρεφοκομικών και παιδοκομικών σταθμών; Υπάρχουν λέσχες και χώροι φύλαξης των μεγαλύτερων παιδιών; Με τι κόστος και τι ποιότητα υπηρεσιών; Το σημείο αυτό αποτελεί από τα βασικά ζητούμενα μιας οικογένειας. Ποιος θα αναλάβει τα βρέφη, 18 βδομάδες μετά την γέννηση τους, όταν η μητέρα πρέπει να επιστρέψει στη δουλειά; Ποιος θα αναλάβει τα παιδιά μετά το μεσημέρι όταν σχολνάνε από το σχολείο; Δυστυχώς στο θέμα αυτό το κράτος απουσιάζει παντελώς και την ευθύνη αλλά και το κόστος (που μπορεί να αναλογεί και σε ένα από τους δύο μισθούς) αναλαμβάνει εξολοκλήρου το ζευγάρι.

Τα ζητήματα γίνονται ακόμη πιο σύνθετα για τις μονογονεϊκές οικογένειες καθώς και για τις οικογένειες με χαμηλά εισοδήματα. Ιδιαίτερα σήμερα με τις διαδοχικές κρίσεις της οικονομίας και την αυξανόμενη επιθετικότητα του κεφαλαίου, η γυναίκα βρίσκεται σε ακόμη πιο δυσμενή θέση. Η απελευθέρωση των ωραρίων εργασίας, η μείωση των μισθών, η μείωση του κράτους πρόνοιας και η κατάργηση κοινωνικών δομών πλήττουν πρώτιστα τη γυναίκα. Η δε πανδημία, έχει αναδείξει με το πιο έντονο τρόπο τη γύμνια ενός κράτους που έχει εδώ και χρόνια μετατοπίσει τη δική του ευθύνη για τη βιωσιμότητα και λειτουργία της οικογένειας στην ίδια την οικογένεια.  Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, ο στόχος για συμφιλίωση της οικογενειακής και επαγγελματικής ζωής της γυναίκας είναι ένα απλό θεωρητικό ζητούμενο.