Σκεύη Κουκουμά: Η ανάπηρη εργαζόμενη γυναίκα χρειάζεται εξατομικευμένες υπηρεσίες υποστήριξης της οικογένειας της αλλά και εξατομικευμένη άδεια μητρότητας.

Ομιλία Σκεύης Κουκουμά, Γ.Γ. ΠΟΓΟ, στην ημερίδα που συνδιοργανώθηκε με την ΚΥΣΟΑ με θέμα “Γυναίκα και Αναπηρία” | 11.12.2012

Αρχικά θα ήθελα να ευχαριστήσω εκ μέρους του Γενικού Συμβουλίου της ΠΟΓΟ, το συμβούλιο της ΚΥΣΟΑ για την αποδοχή της πρόσκλησης να συνδιοργανώσουμε την σημερινή ημερίδα αλλά και να εκφράσουμε την αναγνώριση μας για το ρόλο της ΚΥΣΟΑ στην προώθηση των θεμάτων που αφορούν τα άτομα με αναπηρία. Η σημερινή ημερίδα πραγματοποιείται με την ευκαιρία της χτεσινής Παγκόσμιας Μέρας Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων αλλά για τις δυο οργανώσεις μας, η υπεράσπιση των δικαιωμάτων των ατόμων με αναπηρία – αντρών και γυναικών – είναι καθημερινή υπόθεση.

Μπορεί σήμερα οι σύγχρονες κοινωνίες να αντιμετωπίζουν τα ζητήματα των αναπήρων με ευαισθησία και υπό το πρίσμα των  ανθρωπίνων δικαιωμάτων, αλλά τα πράγματα δεν ήταν πάντα έτσι.

Ψυχρές δολοφονίες, περιθωριοποίηση, εγκλεισμός, επίπονα και θανατηφόρα πειράματα στο βωμό της θεραπείας, θρησκευτικές προκαταλήψεις, όλα αυτά ήταν η καθημερινότητα των ατόμων με αναπηρία μέχρι και τα μέσα του 20ου αιώνα.  Ενδεικτικό της αντιμετώπισης είναι το γεγονός πως το 1939 είχε καθοριστεί από την ναζιστική κυβέρνηση της Γερμανίας ως έτος «του καθήκοντος να είναι κανείς υγιής». Από τον Οκτώβρη του 1939 μέχρι τον  Αύγουστο του 1941 είχαν θανατωθεί, σε περίπου 120 νοσοκομεία, περισσότεροι από 70,000, άνθρωποι με αναπηρίες, ψυχικά και νοητικά προβλήματα.  Όπως αντιλαμβάνεστε το ζήτημα της υγειάς στην ναζιστική Γερμανία δεν είχε να κάνει με την άθληση, την διατροφή και την υγιεινή αλλά με την εξουδετέρωση των ατόμων με οποιασδήποτε μορφής αναπηρία.

Από τότε πολλά έχουν αλλάξει. Τον Δεκέμβρη του 2006, η Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ υιοθετεί την σύμβαση για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρία.  Η Σύμβαση αυτή  θέτει τις βάσεις για την διαχείριση της αναπηρίας από τα κράτη και δικαίως θεωρείται σταθμός και ορόσημο στην παγκόσμια ιστορία της αναπηρίας. Έκτοτε έχει περάσει πολύ νερό στο αυλάκι. Στην Κύπρο η Σύμβαση και το προαιρετικό πρωτόκολλο έχουν ενσωματωθεί στην Κυπριακή νομοθεσία τον Μάρτη του 2011.  Μέσα από την Σύμβαση διευκρινίζεται και αποσαφηνίζεται ο τρόπος με τον οποίο τα δικαιώματα και οι ελευθερίες θα εφαρμόζονται για τα άτομα με αναπηρίες με στόχο την προώθηση, την προστασία και την διασφάλιση της απόλυτης και ίσης απόλαυσης όλων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και θεμελιωδών ελευθεριών των ατόμων με αναπηρία.

Φυσικά προηγήθηκε μια πολιτική απόφαση, σταθμός για την αρωγή της πολιτείας στα προβλήματα των αναπήρων. Η ίδρυση του Τμήματος Κοινωνικής Ενσωμάτωσης Ατόμων με Αναπηρίες, τον Γενάρη του 2009, ήταν ένα σημαντικό βήμα για την παραπέρα ανάπτυξη των πολιτικών που θα προστατεύουν τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρία. Το τμήμα φιλοδοξεί να βελτιώσει την ποιότητα ζωής των ατόμων με αναπηρία με στόχο να δημιουργούνται ολοένα καινούργιες προοπτικές για την κοινωνική ενσωμάτωση. Εξ άλλου το ΤΚΕΑ ορίστηκε ως Κεντρικό Σημείο για την εφαρμογή της Σύμβασης, το Παγκύπριο Συμβούλιο για τα Άτομα με Αναπηρίες ορίστηκε ως ο Συντονιστικός Μηχανισμός για τη διευκόλυνση των δράσεων εφαρμογής της Σύμβασης και το Γραφείο της Επιτρόπου Διοικήσεως και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων ως ο ανεξάρτητος μηχανισμός παρακολούθησης της εφαρμογής της Σύμβασης.  Συστάθηκαν επίσης Τεχνικές Επιτροπές σε διάφορες κρατικές υπηρεσίες με στόχο τη διαμόρφωση ενός Εθνικού Σχεδίου Δράσης για την Αναπηρία και την ετοιμασία της 1^ης Έκθεσης της Κύπρου προς τον ΟΗΕ για την εφαρμογή της Σύμβασης.

Ταυτόχρονα ξεκίνησε η σταδιακή εφαρμογή του νέου συστήματος αξιολόγησης της αναπηρίας και λειτουργικότητας. Το πρόγραμμα θα έχει ως στόχο την ταχύτερη διαπίστωση και αξιολόγηση της κατάστασης της αναπηρίας ενός ατόμου στην βάση μιας συστηματικής και τεκμηριωμένης μεθοδολογίας, έτσι ώστε να προσφέρονται οι κατάλληλες κρατικές υπηρεσίες με πιο αποδοτικό, αποτελεσματικό και ποιοτικό τρόπο. Μέχρι στιγμής έχουν παραδοθεί οι μελέτες, τα εγχειρίδια και οι εκπαιδευτικοί φάκελοι ενώ έχει ήδη πραγματοποιηθεί η πρώτη φάση εκπαίδευσης των δημόσιων λειτουργών στην χρηστικότητα του συστήματος. Στόχος είναι η άμεση λειτουργία του πρώτου Κέντρου Αξιολόγησης της Αναπηρίας στη Λευκωσία ενώ παραμένει ο στόχος για τη λειτουργία ακόμα 2 τέτοιων Κέντρων. Την ίδια στιγμή στα πλαίσια της εφαρμογής της Σύμβασης προωθείται η κατάρτιση ενός εθνικού μητρώου αναπήρων που θα λειτουργήσει υποβοηθητικά στην παροχή πληροφοριών, διερευνητικών ελέγχων και στατιστικών δεδομένων για τη βελτίωση της στόχευσης των πολιτικών που αφορούν τα άτομα με αναπηρίες.

Σημαντική παράμετρος στη στήριξη των ατόμων με αναπηρία αποτελεί η ψήφιση του Περί Πρόσληψης Ατόμων με Αναπηρίες τον Ευρύτερο Δημόσιο Τομέα Νόμο του 2009. Παρά τις όποιες αδυναμίες σε επί μέρους θέματα εφαρμογής του Νόμου, συνέβαλε σημαντικά στην επαγγελματική αποκατάσταση των ΑμεΑ αφού το 2010 και 2011 προσλήφθηκαν 54 άτομα σύμφωνα με στοιχεία του Ιουνίου του 2012 ενώ η απόφαση για παγοποίηση στις προσλήψεις οδήγησε στην αναστολή και κατάργηση μεγάλου αριθμού κενών θέσεων. Η νομοθεσία αυτή δεν έρχεται απλά για να αμβλύνει ένα χρονίζον πρόβλημα αλλά εισάγει μια νέα αντίληψη στην αγορά εργασίας και δίνει μια νέα προοπτική στα άτομα με αναπηρία. Η Κύπρος συγκριτικά με άλλες χώρες της Ε.Ε έχει επιλέξει για τον κρατικό τομέα ένα ιδιαίτερα ψηλό ποσοστό  με στόχο να παραδειγματίσει στον τομέα της καταπολέμησης των διακρίσεων και των άνισων ευκαιριών. Τομή αποτελεί και το γεγονός πως οι υποχρεώσεις του εργοδότη δεν σταματούν με την πρόσληψη. Ο εργοδότης πρέπει να εξασφαλίσει την παροχή τυχόν υποστηρικτικού τεχνολογικού εξοπλισμού που μπορεί να χρειάζεται για την άσκηση των καθηκόντων του ενώ θα πρέπει να τοποθετείται σε πόστα τα οποία θα συνάδουν τόσο στις δικές της δυνατότητες όσο και στις απαιτήσεις του εργοδότη.

Σημαντική επίσης είναι η προσπάθεια για αποιδρυματοποίηση των απασχολούμενων στο Κέντρο Επαγγελματικής Αποκατάστασης ενώ έχει ολοκληρωθεί η συμφωνία για την ανάληψη από τη κυβέρνηση της  διοίκησης του Ιδρύματος Χρίστου Στέλιου Ιωάννου και μαζί με το ΚΕΑΑ να ενταχθούν σε ένα νέο Οργανισμό για την επαγγελματική αποκατάσταση των ΑμεΑ. Ετοιμάζεται επίσης ένα νέο μηχανογραφημένο Πρόγραμμα Διαχείρισης των Επιδομάτων Αναπηρίας και Πρόταση για αποιδρυματοποίηση των ατόμων του Θαλάμου 14 του Νοσοκομείου Αθαλάσσας. Θεωρούμε επίσης αναγκαίο να εκσυγχρονισθεί η νομοθεσία για την έκδοση κάρτας στάθμευσης ΑμεΑ.

Παρά τα βήματα που έγιναν, νομίζω θα συμφωνήσουμε όλοι πως στα άτομα με αναπηρία δεν προσφέρονται οι ίδιες ευκαιρίες με τα άτομα χωρίς αναπηρία. Για αυτό και το κράτος θα πρέπει να παρεμβαίνει με στόχο να άρει τις όποιες αδικίες βιώνουν τα άτομα αυτά. Να τονίσω εδώ πως χωρίς τις υποδείξεις τις ΚΥΣΟΑ αλλά  και χωρίς την σταθερή συμπόρευση αυτής της Κυβέρνησης μαζί με το κίνημα των αναπήρων, όλα τα πιο πάνω μπορεί να έμεναν  διακηρύξεις. Εδώ θα ήθελα να κάνω μια παρένθεση και να πω ότι θα μπορούσαμε να μιλούμε ώρες για όσα το κίνημα των αναπήρων διεκδίκησε και κέρδισε αυτήν την πενταετία, θα μπορούσαμε να μιλάμε ώρες για τις συσσωρευμένες αδικίες απέναντι στους ανάπηρους που είχε να αντιμετωπίσει αυτή η κυβέρνηση, θα μπορούσαμε να μιλάμε ώρες για την προσήλωση με την οποία αντιμετωπίζει πλέον το κράτος τα άτομα με αναπηρία. Δεν θα το κάνω όμως γιατί κατανοώ ότι τις στιγμές που χάνονται κεκτημένα κανείς δεν πρόκειται να κάνει ανασκόπηση όσων κέρδισε τα προηγούμενα χρόνια.

Η αναπηρία είναι ακόμη μια πτυχή που εμπεριέχει διακρίσεις στη βάση του φύλου. Η γυναίκα με αναπηρία δεν βιώνει τη διάκριση  μόνο σε σχέση με το ότι είναι γυναίκα με τις πολλαπλές διακρίσεις σε βάρος της αλλά και σε σχέση με τον άντρα με αναπηρία. Καλείται σε καθημερινή βάση να δίνει μια διπλή μάχη ενάντια τόσο στα στερεότυπα, τους αποκλεισμούς και τις διακρίσεις που υπάρχουν λόγω φύλου αλλά έχει να αντιμετωπίσει και τη απόρριψη ή τη μη αναγνώριση ως γυναίκας λόγω της αναπηρίας. Είναι ούτως ή άλλως δύσκολο μέσα στις σημερινές συνθήκες η γυναίκα να  καταφέρει να συνδυάσει την επαγγελματική της ζωή μαζί με το καθήκον της ανατροφής των παιδιών. Πόσο μάλλον για γυναίκες με αναπηρία που όλα είναι δυο φορές πιο δύσκολα. Η ανάπηρη εργαζόμενη γυναίκα χρειάζεται εξατομικευμένες υπηρεσίες υποστήριξης της οικογένειας της αλλά και εξατομικευμένη άδεια μητρότητας.

Σύμφωνα με έρευνες στην Ευρώπη φαίνεται ότι οι εκτρώσεις και η αναγκαστική στείρωση συνεχίζει να πραγματοποιείται σε πολλά άτομα με αναπηρία στην πλειοψηφία κορίτσια και γυναίκες με νοητικές και ψυχοκοινωνικές αναπηρίες, τις περισσότερες φορές χωρίς την συγκατάθεση τους αλλά και χωρίς την απόλυτη αντίληψη του επακόλουθου που θα έχει η ιατρική πράξη την οποία προκρίνουν .

Αναφορικά με την βία ενάντια στα άτομα με αναπηρία, η γυναίκα για ακόμη μια φορά πρωτοπορεί αρνητικά. Έρευνες στην Ευρώπη, στις ΗΠΑ και στον Καναδά  έδειξαν πως οι μισές γυναίκες με αναπηρία έχουν υποστεί σωματική κακοποίηση ενώ το ποσοστό αυτό στις γυναίκες χωρίς αναπηρία είναι μια στις τρείς. Δηλαδή η έρευνα που έγινε σε αυτές τις χώρες έδειξε πως μια γυναίκα με αναπηρία αντιμετωπίζει ακόμη πιο αυξημένο κίνδυνο να πέσει θύμα βίας. Τις περισσότερες φορές ο θύτης είναι είτε μέλος της οικογένειας είτε ο ίδιος ο φροντιστής με αποτέλεσμα η γυναίκα να μην προβαίνει σε καταγγελία λόγω της οικονομικής εξάρτηση που υπάρχει με την οικογένεια, είτε λόγω της εξάρτησης που έχει με τον φροντιστή.  Από την άλλη νοιώθουμε διπλή την υποχρέωση να στηρίξουμε και να προωθήσουμε τις ίδιες τις γυναίκες με αναπηρία για να συμμετέχουν στα κέντρα λήψης αποφάσεων σε όλα τα επίπεδα. Δεν είναι αρκετό να μιλούμε εκ μέρους τους. Θα πρέπει να διαμορφωθούν οι συνθήκες και οι υποδομές που θα τους παρέχουν αυτή τη δυνατότητα και την υλοποίηση αυτού του δικαιώματος. Και μια αρχή θα μπορούσε να είναι η αυξημένη συμμετοχή των γυναικών στις Οργανώσεις Αναπήρων αλλά και η αναβάθμιση του ρόλου και της δράσης τους σε αυτές.

Η παγκόσμια οικονομική κρίση της οποίας έχει πέσει αναπόφευκτα θύμα και η Κύπρος δεν θα πρέπει να αδρανοποιήσει τις πολιτικές για τα άτομα με αναπηρία. Οι συνέπειες της δε, με τραγικότερες τη φτώχεια, την ανεργία και τη εκμετάλλευση μπορεί σήμερα να χτυπούν  όλες τις πόρτες, αλλά στις πόρτες των ατόμων με αναπηρία και ειδικότερα στην ανάπηρη γυναίκα και την οικογένεια της αυτό το κτύπημα είναι καθοριστικό για την ποιότητα ζωής τους. Ως Γυναικείο Κίνημα της ΠΟΓΟ, δηλώνουμε ότι θα είμαστε δίπλα στους αγώνες των ΑμεΑ και ιδιαίτερα των γυναικών.