Σωτηρούλα Χαραλάμπους: Οι συντηρητικές νεοφιλελεύθερες πολιτικές και η προσπάθεια για πραγματική ισότητα είναι έννοιες που δεν συμβαδίζουν.

Ομιλία Σωτηρούλας Χαραλάμπους, τέως Υπουργού Εργασίας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων, στη Δικοινοτική εκδήλωση της ΠΟΓΟ και του Συμβουλίου Γυναικών του Κόμματος Ενωμένη Κύπρος-29.5.13

Από το 2008 που η ανθρωπότητα και ιδιαίτερα η Ευρώπη έχουν περιέλθει σε μια βαθιά οικονομική κρίση έχουν γίνει πολλές αναλύσεις για τις επιπτώσεις και τα αποτελέσματα αυτής της κρίσης, αλλά όπως συμβαίνει για πολλά άλλα κοινωνικά και οικονομικά ζητήματα καθόλου ή ελάχιστο έχουν αναλυθεί οι επιπτώσεις αυτής της κρίσης από την  σκοπιά της διάστασης του φύλου.

Η πρωτοβουλία της ΠΟΓΟ και του Συμβουλίου Γυναικών του Κόμματος Ενωμένη Κύπρος να συζητήσουμε αυτό το θέμα, επικεντρωνόμενοι στις επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης στην Γυναίκα της Κύπρου είναι από μόνη της μια ιδιαίτερα σημαντική πρωτοβουλία που αξίζει συγχαρητηρίων.

Τέτοιου είδους δραστηριότητες είναι σημαντικές όχι μόνο ως μηχανισμός απόκτησης γνώσεων και κατάθεσης απόψεων και θέσεων, αλλά και γιατί μέσα από τέτοιες δραστηριότητες έρχονται κοντά οι γυναίκες των δυο κοινοτήτων.  Με αυτό τον τρόπο κτίζεται η σωστή ταξική αντίληψη ότι ανεξάρτητα από καταγωγή και προέλευση, οι εργαζόμενες γυναίκες αντιμετωπίζουν κοινά προβλήματα. Σφυρηλατείται έτσι η ανάγκη για κοινή δράση για κοινό αγώνα, για αλληλεγγύη και συμπαράταξη ανάμεσα στις εργαζόμενες από τις δυο κοινότητες.  Αυτό είναι κάτι που χρειαζόμαστε και είναι απαραίτητο στις σημερινές δύσκολες πολιτικές και οικονομικές συνθήκες που βιώνουμε

Μετά από την μεγάλη οικονομική κρίση του 1929 η ανθρωπότητα βιώνει τα τελευταία 5 χρόνια μια ακόμα μεγαλύτερη κρίση του καπιταλιστικού συστήματος. Οι επιπτώσεις αυτής της κρίσης είναι ορατές σχεδόν σε όλες τις χώρες του πλανήτη και, παρά τις επιμέρους διαφοροποιήσεις από χώρα σε χώρα, εκφράζονται με κάποια κοινά χαρακτηριστικά, όπως πολύ χαμηλοί ή και αρνητικοί ρυθμοί ανάπτυξης, μαζική αύξηση της ανεργίας, ιδιαίτερα ανάμεσα στους νέους, φτωχοποίηση ολοένα και μεγαλύτερου αριθμού πολιτών.  Συγκεκριμένα, με βάση τα στοιχεία από το 2008 μέχρι το 2012 η ανεργία στις 27 χώρες της Ε.Ε. αυξήθηκε από 7,1% στο 10,5% αγγίζοντας τα 26,5 εκ. άτομα.

Σε ό,τι αφορά την φτώχεια το 2008 το ποσοστό των ατόμων που διαβιούσε κάτω από το όριο της φτώχειας ήταν 23,6% ενώ το 2011 αυτό το ποσοστό ήταν 24,2%.  Στην Κύπρο το ποσοστό ήταν 23,3% το 2008 και 23,7% το 2011.

Από την αρχή της κρίσης μέχρι σήμερα έγιναν πολλές συζητήσεις και αναλύσεις για το πώς θα καταφέρουμε να βγούμε από την κρίση.  Ειδικότερα σ’ ότι αφορά την Ευρώπη των 27 πάρθηκαν μια σειρά από αποφάσεις και δόθηκαν μια σειρά από κατευθυντήριες γραμμές στα κράτη μέλη για να μπορέσουν να εξέλθουν από την κρίση.

Παρά ταύτα η Ευρώπη δεν βγαίνει από την κρίση, το αντίθετο συμβαίνει, οι προβλέψεις διαψεύδονται προς το χειρότερο η μια μετά την άλλη και οι χώρες βυθίζονται η μια μετά την άλλη στον φαύλο κύκλο της κρίσης του χρηματοπιστωτικού συστήματος – κρίση χρέους – ύφεση κ.ο.κ.

Γιατί συμβαίνει αυτό.  Απλά γιατί η συνταγή που δίνουν για γιατρειά επιβαρύνει την υγεία του αρρώστου και δεν την βελτιώνει.  Η συνταγή που εφαρμόζουν οι κυρίαρχοι οικονομικοί και πολιτικοί κύκλοι της Ευρώπης είναι η γνωστή νεοφιλελεύθερη συνταγή διαχείρισης της οικονομίας – περικοπές δημόσιων δαπανών ιδιαίτερα μισθών και κοινωνικών παροχών, ιδιωτικοποιήσεις, μεγαλύτερη ελαστικοποίηση και ευελιξία της εργασίας, λιτότητα, αυστηρή δημοσιονομική προσαρμογή.

Κατά καιρούς ακούονται φωνές, και από Ευρωπαίους ηγέτες (Σιούλτς / Ολάντ) ότι αυτή η πολιτική δεν αποδίδει και ότι πρέπει να υπάρξει αναπροσανατολισμός, παρά ταύτα κάτι τέτοιο δεν γίνεται γιατί για να γίνει χρειάζεται ρήξη με τα μεγάλα πολιτικοοικονομικά συμφέροντα που καθορίζουν τις πολιτικές. Η πορεία που θα ακολουθήσουν τα ζητήματα της ισότητας εν μέσω αυτής της οξείας και παρατεταμένης οικονομικής κρίσης είναι ένα από τα μεγάλα διακυβεύματα της εποχής μας. Αυτό αφορά την Ευρώπη συνολικά και την κάθε χώρα ξεχωριστά, περιλαμβανομένης και της Κύπρου.  Ειδικά για τις γυναίκες της ελληνοκυπριακής κοινότητας αυτό το ερώτημα δεν είναι θεωρητικό αλλά υπαρκτό, αφού η χώρα μετά τις πρόσφατες καταστροφικές αποφάσεις του Eurogroup και την συμφωνία της κυβέρνησης Αναστασιάδη για το μνημόνιο και την δανειακή σύμβαση, έχει περιέλθει σε μια βαθιά και παρατεταμένη ύφεση με δραματικές επιπτώσεις στην πραγματική οικονομία, στον χρηματοπιστωτικό τομέα, στην απασχόληση, στην κοινωνική πολιτική, γενικά σ’ όλες τις πτυχές της ζωής μας.

Πριν παραθέσουμε κάποιες εκτιμήσεις για τις επιπτώσεις της κρίσης στις γυναίκες, θεωρώ αναγκαίο να καταγράψουμε κάποια δεδομένα:

1. Η θέση της γυναίκας και πριν από το ξέσπασμα της κρίσης χαρακτηριζόταν από σοβαρά ελλείμματα ισότητας σχεδόν στην πλειοψηφία των κρατών μελών της Ε.Ε. Η συμμετοχή της γυναίκας στην απασχόληση ήταν χαμηλότερη των ανδρών.  Οι γυναίκες ήταν η πλειοψηφία των εργαζομένων με μερική απασχόληση και με αρρύθμιστες μορφές εργασίας.  Το χάσμα αμοιβών μεταξύ ανδρών και γυναικών ήταν περίπου 16%  κατά μέσο όρο στην Ευρώπη των 27.  Οι γυναίκες είχαν σοβαρό έλλειμμα εκπροσώπησης στα κέντρα οικονομικών και πολιτικών αποφάσεων.
2. Τα πρώτα χρόνια μετά το ξέσπασμα της κρίσης (2008-2010) οι τομείς της οικονομίας που πλήγηκαν περισσότερο ήταν τομείς όπου κυριαρχούσε η ανδρική απασχόληση (κατασκευές, μεταποίηση, χρηματοπιστωτικός τομέας).
3. Τα μέτρα δημοσιονομικής περισυλλογής έχουν ιδιαίτερη επίδραση στον γυναικείο πληθυσμό.

Λαμβάνοντας υπόψη αυτά τα δεδομένα και στη βάση μελέτης που διεξήχθηκε ανάμεσα στις 27 χώρες-μέλη της Ε.Ε. και οδήγησε στην έκθεση με τίτλο «Η επίδραση της οικονομικής κρίσης στην κατάσταση γυναικών και ανδρών και στις πολιτικές ισότητας» παρατηρούμε τα ακόλουθα:

• Λόγω του διαχωρισμού των επαγγελμάτων σε γυναικεία και ανδρικά επαγγέλματα και το γεγονός ότι τα πρώτα χρόνια της κρίσης στους τομείς που πλήγηκαν υπερίσχυε η ανδρική απασχόληση, παρουσιάστηκε το φαινόμενο σε κάποιο στάδιο η ανεργία ανάμεσα σε άνδρες και γυναίκες να συγκλίνει ή ακόμα και να είναι ψηλότερη η ανεργία ανάμεσα στους άνδρες.  Έτσι, ενώ το 2007 η ανεργία ήταν 7,9% στις γυναίκες και 6,6% στους άνδρες το 2012 ήταν 10,5% στις γυναίκες και 10,4% στους άνδρες.   Αυτό συνέβηκε και στην Κύπρο αφού με βάση τα στοιχεία του Μάρτη του 2013 (στοιχεία Eurostat) η ανεργία ήταν 14,2%.  Στους άνδρες 14% και στις γυναίκες 14,3%.  Τα αντίστοιχα ποσοστά του 2007 ήταν για τους άνδρες 3,4% και για τις γυναίκες 4,6%.

Αυτά τα δεδομένα σταδιακά θα διαφοροποιούνται.  Το βάθεμα της κρίσης και οι περικοπές θέσεων στο δημόσιο λόγω των προγραμμάτων λιτότητας θα πλήξει αναλογικά περισσότερο τις γυναίκες, αφού παραδοσιακά οι γυναίκες έχουν μεγάλο ποσοστό συμμετοχής στον δημόσιο τομέα.

• Το φαινόμενο της αδράνειας αυξήθηκε ανάμεσα στους άνδρες και μειώθηκε ανάμεσα στις γυναίκες.  Ο λόγος γι’ αυτό το αποτέλεσμα δεν οφείλεται σε βελτίωση της θέσης της γυναίκας, αλλά στην επιδείνωση της θέσης των ανδρών.

• Υπήρξε μείωση του χάσματος της αμοιβής κατά 1% έως 2% στην πλειοψηφία των 27 κρατών μελών της Ε.Ε.  Η μείωση αυτή δεν ήταν αποτέλεσμα αύξησης των μισθών των γυναικών αλλά ήταν το αποτέλεσμα της επιδείνωσης των μισθών των ανδρών.  Εξαίρεση αποτέλεσαν εκείνες οι περιπτώσεις χωρών όπου λήφθηκαν συγκεκριμένα μέτρα και προγράμματα μείωσης του μισθολογικού χάσματος.  Η Κύπρος αναφέρεται ως μια εξ αυτών, λόγω του ειδικού σχεδίου που εφαρμόστηκε επί προηγούμενης κυβέρνησης.

• Οι επιπτώσεις που είχε η κρίση στην απασχόληση των ανδρών έχει επιφέρει αλλαγές στον ρόλο που διαδραματίζει το εισόδημα από εργασία ανδρών και γυναικών.  Ολοένα και περισσότερες οικογένειες έχουν ως κύριο εισόδημα το εισόδημα που προέρχεται από την γυναικεία εργασία.  Αυτό είναι ένα φαινόμενο που εμφανίζεται και στην Κύπρο ειδικότερα λόγω της αύξησης της μακροχρόνιας ανεργίας ανάμεσα στους άνδρες.

Ταυτόχρονα πρέπει να σημειωθεί ότι η πίεση της ανεργίας αναγκάζει τις γυναίκες να γίνονται ακόμα πιο ευάλωτες σε πιέσεις για υποβάθμιση των όρων και των συνθηκών απασχόλησης τους.

Είναι χαρακτηριστικό το εύρημα της έρευνας κοινωνικών δεδομένων που διεξήχθηκε στα 27 κράτη μέλη της Ε.Ε. Σε σχετική ερώτηση οι άνδρες απάντησαν με μεγαλύτερη συχνότητα από ότι οι γυναίκες ότι υπόκεινται σε μειώσεις μισθών, αλλαγές όρων απασχόλησης κ.λ.π.  Ο λόγος γι’ αυτή την απάντηση δεν έγκειται στο γεγονός ότι οι γυναίκες βρίσκονται σε πλεονεκτικότερη θέση.  Πίσω από αυτή την απάντηση κρύβεται το γεγονός ότι τέτοια φαινόμενα υπήρχαν και πριν από την κρίση που υπόσκαπταν την ποιότητα της γυναικείας απασχόλησης.

Ένα κεφάλαιο που επιδρά ιδιαίτερα πάνω στις γυναίκες είναι τα μέτρα περικοπών των κοινωνικών παροχών. Είναι καλά γνωστό ότι οι κοινωνικές μεταβιβάσεις, οι κοινωνικές παροχές και τα κοινωνικά προγράμματα έχουν καταλυτική επίδραση στην δυνατότητα των γυναικών να ενταχθούν και να παραμείνουν στην αγορά εργασίας όπως και στην καταπολέμηση της φτώχειας ανάμεσα στις γυναίκες. Η δραστική μείωση των κοινωνικών παροχών, ιδιαίτερα σε εκείνες τις χώρες που εφαρμόστηκαν οι σκληρές νεοφιλελεύθερες δημοσιονομικές πολιτικές, αναμένεται ότι θα επιδράσει ιδιαίτερα αρνητικά στις γυναίκες.  Σε χώρες όπως η Ελλάδα, η Πορτογαλία, η Ιρλανδία και η Τσεχία έχουν καταγραφεί επιπτώσεις πάνω στις γυναίκες σ’ ότι αφορά την άδεια και το επίδομα μητρότητας, το δικαίωμα επιστροφής στην εργασία μετά την άδεια μητρότητας, τις απολύσεις ενώ ήταν έγκυες.

Κάποια άλλα ενδιαφέροντα στοιχεία από την έρευνα είναι τα ακόλουθα:

1.Οι μελετητές εκτιμούν ότι: Μια σειρά από μέτρα που λαμβάνονται με στόχο τον περιορισμό των δημόσιων δαπανών έχουν ιδιαίτερη επίδραση στις γυναίκες.  Τέτοια μέτρα είναι οι μεταρρυθμίσεις στις συντάξεις, οι μειώσεις και οι περικοπές θέσεων στον δημόσιο τομέα, οι οριζόντιες περικοπές μισθών, η εισαγωγή πιο περιοριστικών κριτηρίων στις κοινωνικές παροχές.

2. Άρχισε και διαφαίνεται από διάφορα ευρήματα μια πιθανή διασύνδεση μεταξύ της χειροτέρευσης της οικονομικής κατάστασης των νοικοκυριών και της βίας ενάντια στις γυναίκες.

3. Η αρχή της ενσωμάτωσης της ισότητας πολύ λίγο λαμβάνεται υπόψη, τόσο όταν σχεδιάζονται πολιτικές δημοσιονομικής προσαρμογής, όσο και στο στάδιο της εφαρμογής των πολιτικών αυτών.

Αυτό το σκηνικό που περιγράφεται μέσα από έρευνες της ίδιας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής επιβεβαιώνει την τεράστια σημασία που οι πολιτικές αποφάσεις και η εφαρμοσμένη πολιτική έχουν στην πορεία της ισότητας.

Η προηγούμενη διακυβέρνηση, παρά το δύσκολο οικονομικό περιβάλλον στο οποίο βρέθηκε, λόγω των επιπτώσεων της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης και των προβλημάτων του χρηματοπιστωτικού τομέα, προσπάθησε από την μια να στηρίξει τις πολιτικές της ισότητας και από την άλλη τα μέτρα που πήρε, να έχουν όσο το δυνατό λιγότερες επιπτώσεις στις γυναίκες.  Μέσα σ’ αυτό το πλαίσιο βελτίωσε σημαντικά το ύψος του κατώτατου μισθού, στήριξε τις Αρχές Τοπικής Αυτοδιοίκησης για την δημιουργία προγραμμάτων κοινωνικής φροντίδας, βελτίωσε τον Νόμο για την προστασία της μητρότητας, εισήξε ειδικό σχέδιο επιδότησης του κόστους φροντίδας παιδιών, γυναικών που εντάσσονται στην αγορά εργασίας.

Η κατάσταση που βιώνει σήμερα ο τόπος μας είναι ιδιαίτερα δύσκολη.  Η κυπριακή οικονομία είναι σε μια βαθιά ύφεση, η ανεργία αναμένεται να αυξηθεί ακόμα περισσότερο, η φτώχεια και η κοινωνική εξαθλίωση αυξάνονται.  Αυτή η κατάσταση θα έχει δυστυχώς αρνητική επίδραση και στο κεφάλαιο της ισότητας.  Όσο η κρίση θα βαθαίνει και όσοι οι πολιτικές επιλογές που θα γίνονται για αντιμετώπιση των προβλημάτων θα στηρίζονται στις συντηρητικές νεοφιλελεύθερες συνταγές, τα θέματα της ισότητας από την μια θα τίθενται στο περιθώριο και από την άλλη  οι κατακτήσεις των γυναικών θα τίθενται σε αμφισβήτηση.

Οι συντηρητικές νεοφιλελεύθερες πολιτικές και η προσπάθεια για πραγματική ισότητα είναι έννοιες που δεν συμβαδίζουν.

Μόνο μια νέα εναλλακτική, προοδευτική αναπτυξιακή πολιτική που σταδιακά θα αποκαθιστά το δικαίωμα της Κύπρου να έχει λόγο στις αποφάσεις για την άσκηση της οικονομικής πολιτικής μπορεί να δώσει ουσιαστική προοπτική και στα θέματα ισότητας.

Αγαπητές φίλες,

Έχουμε μπροστά μας ένα δύσκολο δρόμο, από την μια να παλέψουμε για να κρατήσουμε όσα με αγώνες κερδίσαμε στον τομέα της ισότητας και να σταθούμε δίπλα στις οικογένειες και τις γυναίκες που πλήττονται ιδιαίτερα από την ανεργία και τα οικονομικά προβλήματα και ταυτόχρονα να εργαστούμε για να δώσουμε μια νέα πραγματική ελπιδοφόρα προοπτική στον τόπο μας.

Σ’ αυτό τον αγώνα η στήριξη των προοδευτικών γυναικών της μιας κοινότητας προς την άλλη κοινότητα θα είναι ένας έμπρακτος τρόπος κοινής δράσης.