Σκεύη Κουκουμά: Η βία κατά των γυναικών είναι η πιο διαδεδομένη μορφή βίας σε όλο τον πλανήτη. Ταυτόχρονα, είναι και η πιο αποσιωπημένη μορφή βίας.

Ομιλία Γ.Γ. ΠΟΓΟ, Σκεύης Κουκουμά στα Εγκαίνια της Έκθεσης Αφίσας της ΠΟΓΟ στα πλαίσια της Εκστρατείας “ΔΡΑΣΗ ΤΩΡΑ-Όχι στη Βία κατά των Γυναικών” (24.11.2012)

Φίλες και φίλοι,

Αρχικά από μέρους του Γενικού Συμβουλίου της ΠΟΓΟ θα ήθελα να ευχαριστήσω όσους συμμετέχουν στη σημερινή εκδήλωση και ενώνουν μαζί μας τη φωνή τους στον αγώνα μας για εξάλειψη της Βίας κατά των Γυναικών. Ευχαριστούμε ιδιαίτερα τους καλλιτέχνες και τους ερασιτέχνες που δημιούργησαν και συμμετείχαν στο Διαγωνισμό Αφίσας που προκηρύξαμε, αποδεικνύοντας ότι η τέχνη και η δημιουργία, όχι μόνο μπορεί αλλά και πρέπει να υπηρετεί την κοινωνία. Να έχει αποστολή κοινωνική.

Η σημερινή μας εκδήλωση εντάσσεται στα πλαίσια της εκστρατείας που ξεκίνησε από τον προηγούμενο Μάη το Γυναικείο Κίνημα της ΠΟΓΟ με σύνθημα «Δράση τώρα – ΟΧΙ στην βία κατά των γυναικών». Τους τελευταίους έξι μήνες, η ΠΟΓΟ μέσα από τοπικές, επαρχιακές και κεντρικές εκδηλώσεις προσπάθησε να ευαισθητοποιήσει την κυπριακή κοινωνία γύρω από αυτό το θέμα. Δεκάδες διαλέξεις ημερίδες, εκθέσεις και προβολές ταινιών έγιναν σε όλη την Κύπρο. Όλες κάτω από το σύνθημα-αίτημα «Δράση Τώρα!». Παράλληλα, εγκαινιάσαμε μια σειρά συναντήσεων με φορείς και υπηρεσίες με στόχο να ανταλλάξουμε απόψεις και να προωθήσουμε τις θέσεις και τις προτάσεις μας στο ζήτημα της βίας ενάντια στις γυναίκες.

Αγαπητές φίλες και φίλοι,

Η βία στην οικογένεια, η σεξουαλική παρενόχληση και κακοποίηση, ο βιασμός έχουν κατά κανόνα θύματα γυναίκες. Την ίδια ώρα, οι γυναίκες μαζί με τα παιδιά, χωρίς να κατεβαίνουν καν στα πεδία των μαχών, αποτελούν τη συντριπτική πλειοψηφία των θυμάτων σε κάθε πολεμική σύρραξη που αναφλέγεται στον πλανήτη, ενώ καθίστανται οι κύριοι στόχοι των εγκλημάτων πολέμου και κύρια της σεξουαλικής βίας.

Αυτή τη στιγμή που μιλούμε 140 εκατομμύρια γυναίκες και κορίτσια έχουν υποστεί το μαρτύριο της κλειτοριδοεκτομής. Εκατομμύρια γυναίκες δεν δικαιούνται να μορφωθούν, να εργαστούν, να κυκλοφορήσουν «ασυνόδευτες», χιλιάδες άλλες λιθοβολούνται μέχρι θανάτου για εγκλήματα «τιμής». Δεκάδες εκατομμύρια γυναίκες πουλιούνται και αγοράζονται καθημερινά στα σύγχρονα σκλαβοπάζαρα της σωματεμπορίας και της πορνείας. Σήμερα 603 εκατομμύρια γυναίκες ζούν σε χώρες όπου η βία στην οικογένεια δεν θεωρείται έγκλημα ενώ σε 127 χώρες ο βιασμός εντός γάμου δεν είναι ρητά ποινικοποιημένος.

Ας μην περάσει όμως από του νου μας ότι μόνο σε χώρες που θεωρούνται υπανάπτυκτες συμβαίνουν αυτά. Τα ίδια συμβαίνουν και στον ανεπτυγμένο δυτικό κόσμο, ακόμα και σε χώρες που έχουν μια παράδοση στην προάσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Κάθε δέκα μέρες μία Σουηδή και δύο Γαλλίδες κακοποιούνται μέχρι θανάτου από το σύντροφό τους. Στις δε ΗΠΑ, τρεις γυναίκες κάθε μέρα δολοφονούνται από το σύντροφό τους.  Τα στατιστικά είναι τρομακτικά. Στις ΗΠΑ το 17,6% έχει βιώσει τουλάχιστο ένα περιστατικό βιασμού. Το 21,6% των περιστατικών αφορούσαν κορίτσια κάτω των 12 χρονών και το 32,4% ήταν μεταξύ 12 και 17 χρονών. Στην πλειοψηφία των περιστατικών ο θύτης ήταν γνωστός του θύματος. Στην Ευρώπη 1 στις 5 γυναίκες έχουν περάσει τουλάχιστο ένα περιστατικό βίας μετά την ενηλικίωση τους. Περίπου 3500 χιλιάδες γυναίκες στις χώρες μέλη της Ε.Ε χάνουν κάθε χρόνο την ζωή τους εξαιτίας ενδοοικογενειακής βίας.

Ούτε η Κύπρος αποτελεί εξαίρεση. Στον τόπο μας, σύμφωνα με τα περσινά στοιχεία που έδωσε η αστυνομία φαίνεται μια γενική τάση αύξησης των καταγγελιών περιστατικών βίας στην οικογένεια. Οι καταγγελίες περιστατικών βίας έχουν διπλασιαστεί από το 2002 που ήταν 538 έως το 2008 που καταγράφηκαν 959. Η πλειοψηφία των περιστατικών περιλάμβανε σωματική βία (79%), ακολουθούμενη από άσκηση ψυχολογικής βίας (18,5%) και σεξουαλική βία (2,4%). Όλες οι μορφές βίας έχουν σημειώσει αύξηση μέσα σε αυτό το χρονικό διάστημα. Η πλειονότητα των θυμάτων κατά την περίοδο 2002-2008 ήταν γυναίκες, σε ποσοστό της τάξεως του 71,18%. Εάν συμπεριλάβουμε τα παιδιά (κορίτσια και αγόρια ηλικίας κάτω των 18 ετών) το ποσοστό αγγίζει το 82%. Η συντριπτική πλειονότητα των θυτών κατά την ίδια περίοδο είναι άνδρες, σε ποσοστό της τάξεως του 81,6%. Ας σημειώσουμε επίσης ότι τα περιστατικά ενδοοικογενειακής βίας στην Κύπρο είναι ένα από τα λιγότερο καταγγελλόμενα εγκλήματα και τα ποσοστά των υποθέσεων που καταλήγουν σε καταδικαστική απόφαση είναι από τα χαμηλότερα στην Ευρώπη. Ακόμα όμως κι αν αποφασίσει η γυναίκα να προχωρήσει σε καταγγελία, μεσολαβεί –πρέπει να ξέρουμε- μια φοβερή και απερίγραπτη δοκιμασία για τις γυναίκες θύματα που ισοδυναμεί με το να ξαναζήσει και να υποστεί ίσως και πιο έντονα, τις τραυματικές και οδυνηρές της εμπειρίες.

Η βία κατά των γυναικών, λοιπόν αγαπητοί φίλοι και φίλες, είναι η πιο διαδεδομένη μορφή βίας σε όλο τον πλανήτη. Ταυτόχρονα, είναι και η πιο αποσιωπημένη μορφή βίας.

Η βία κατά των γυναικών παρουσιάζεται σε παγκόσμιο επίπεδο. Είναι επίσης αλήθεια ότι δεν κάνει διακρίσεις. Παρουσιάζεται οριζόντια σε όλα τα κοινωνικοοικονομικά στρώματα, σε όλες τις ηλικίες. Παρουσιάζεται σε οποιαδήποτε οικογένεια ανεξαρτήτως μορφωτικού επιπέδου, θρησκείας και εθνικής καταγωγής.

H βία κατά των γυναικών δεν περιορίζεται μόνο στην παραβίαση ανθρωπίνων δικαιωμάτων και στην προσβολής της ανθρώπινης αξιοπρέπειας. Δεν είναι μια οποιαδήποτε μορφή βίας του ποινικού δικαίου αλλά μια σειρά από μορφές εγκληματικής δράσης που ασκούνται ενάντια στις γυναίκες, απλώς επειδή είναι γυναίκες ή που επηρεάζουν δυσανάλογα τις γυναίκες.

Η βία κατά των γυναικών δεν πλήττει μόνο τη φυσική και πνευματική υγεία του θύματος. Δεν είναι μεμονωμένη παραβατική πράξη, δεν είναι ζήτημα στενά ατομικό ή οικογενειακό. Αποτελεί κοινωνική παθογένεια με θύμα ολόκληρο το γυναικείο φύλο και με αρνητικές παρενέργειες σε ολόκληρη την κοινωνία.

Η βία κατά των γυναικών δεν είναι μόνο η σωματική. Είναι εξίσου τη ψυχολογική βία, η σεξουαλική βία αλλά και η οικονομική βία που με διάφορες μορφές καταπίεσης και εκμετάλλευσης που ασκείται σε βάρος της γυναίκας ένεκα της οικονομικής της εξάρτησης.

Όπως πολύ εύστοχα αναφέρει η Οργάνωση Δικηγόροι για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα, ειδικότερα για την ενδοοικογενειακή βία, είναι μια συμπεριφορά που μαθαίνεται βλέποντας την και ενισχύεται μέσα από την κοινωνία και την οικογένεια. Δεν οφείλεται ούτε σε αρρώστεια ούτε σε γενετική προδιάθεση. Συμβαίνει και επαναλαμβάνεται επειδή απλώς λειτουργεί, βολεύει. Επιτρέπει δηλαδή στο δράστη να εδραιώνει και να ασκεί ισχύ και έλεγχο πάνω στο θύμα μέσα από τον εκφοβισμό και την κακοποίηση. Κερδίζοντας την ανοχή και τη συμμόφωση του θύματος, έστω και προσωρινά, ο δράστης συνεχίζει και εντείνει τις τακτικές αυτές. Κρίσιμο στοιχείο όμως είναι το γεγονός ότι η βίαιη συμπεριφορά ανδρών σε βάρος των συντρόφων τους «νομιμοποιείται», αναπαράγεται και ενισχύεται από την -κοινωνικά αποδεκτή- πεποίθηση ότι οι άνδρες έχουν το δικαιώμα να ασκούν έλεγχο στις γυναίκες στα πλαίσια των μεταξύ τους σχέσεων και το δικαίωμα να διασφαλίζουν -και βίαια- τον έλεγχο αυτό. Έχει λοιπόν κοινωνικές γενεσιουργές αιτίες, τις σχέσεις εξουσίας ανάμεσα στα φύλα, που αποτελούν δομικό στοιχείο της κοινωνίας.

Όλα αυτά, αγαπητές φίλες, όσο και αν ακούγονται μια θεωρητική ανάλυση αποτελούν απαραίτητα εργαλεία για να προσδιορίσουμε το φαινόμενο και το χαρακτήρα του. Και στη βάση αυτών να χαράσσουμε και να διαμορφώνουμε τη στρατηγική απάντησή μας.

Είναι με ικανοποίηση που μπορεί τόσο η ΠΟΓΟ –όσο πιστεύουμε και όλες οι γυναικείες οργανώσεις του τόπου- να διατυπώνει την εκτίμηση ότι μετά από αρκετά βήματα προς τα εμπρος που έγιναν τα τελευταία χρόνια, έχουμε ένα αρκετά αποτελεσματικό και πλήρες νομοθετικό πλαίσιο για το θέμα της βίας σητν οικογένεια. Είναι αλήθεια μάλιστα ότι σε αυτό τον τομέα η Κύπρος έχει πρωτοπορήσει.

Παράλληλα, το Εθνικό Σχέδιο Δράσης για την Ισότητα Ανδρών και Γυναικών 2007-2013 έχει ως μία από τις πέντε δράσεις του την Καταπολέμηση όλων των Μορφών Βίας κατά των Γυναικών περιλαμβανομένης της Σωματεμπορίας.

Δεν ισχυρίζομαι ότι οι προηγούμενες κυπριακές κυβερνήσεις έμειναν αδρανείς στο φαινόμενο όμως η σημερινή κυβέρνηση έχει αναγάγει σε προτεραιότητα το ζήτημα της ενδοοικογενειακής βίας. Η αναβαθμισμένη λειτουργία της Συμβουλευτικής Επιτροπής για την Πρόληψη και Καταπολέμηση της Βίας στην Οικογένεια, η ενίσχυση των δομών των Υπηρεσιών Κοινωνικής Ευημερίας με τη δημιουργία εξειδικευμένων υπηρεσιών που ασχολούνται με θέματα οικογένειας και παιδιού, η στελέχωση με επιστημονικό προσωπικό (κοινωνιολόγοι, ψυχολόγοι), η σύσταση στην Αστυνομία ειδικού Γραφείου Χειρισμού Θεμάτων Βίας στην Οικογένεια και η γενναιόδωρη οικονομική στήριξη των οργανώσεων που λειτουργούν προγράμματα στήριξης των θυμάτων ενδοοικογενειακής βίας (λειτουργία καταφυγίων) αποτελούν σημαντικά βήματα.

Επίσης, ως Κύπρος μέσα από την ευκαιρία που μας δίνεται κατά το εξάμηνο της προεδρίας του Συμβουλίου της Ε.Ε δώσαμε σαφές μήνυμα της προτεραιότητας που έχει για την χώρα μας το θέμα της βίας ενάντια στην γυναίκα. Στα πλαίσια αυτά είχε οργανωθεί και συνέδριο στις 8-9 Νοεμβρίου. Ελπίζουμε και η προεδρία της Ιρλανδίας να κρατήσει την ίδια στάση έτσι ώστε να δημιουργηθεί μια δυναμική στο ζήτημα αυτό.

Η πιο σημαντική εξέλιξη όμως είναι η υιοθέτηση από την κυβέρνηση Χριστόφια του πρώτου Εθνικού Σχεδίου Δράσης για την Πρόληψη και την Καταπολέμηση της Βίας στην Οικογένεια για την περίοδο 2010-2015 που αποτελεί μια τομή στις πολύχρονες προσπάθειες που γίνονται για το θέμα και αποτελεί το δεσμευτικό χάρτη πορείας για τις κρατικές υπηρεσίες και όλους τους άλλους εμπλεκόμενους φορείς στα θέματα ενδοοικογενειακής βίας. Αυτή είναι η πρώτη συγκροτημένη προσπάθεια για να αντιμετωπιστεί το φαινόμενο αρχίζοντας με την αναγνώριση από μέρους των αρμοδίων αρχών ότι η βία στην οικογένεια αποτελεί παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων των θυμάτων και ότι η προστασία τους –όπως προκύπτει από το Σύνταγμα και τις διεθνείς συμβάσεις είναι ευθύνη του κράτους. Παράλληλα είναι και ζήτημα δημόσιας υγείας. Στο Σχέδιο αυτό έχουν τεθεί στρατηγικοί στόχοι και επιμέρους δράσεις που πρέπει να αναληφθούν από συγκεκριμένους φορείς που ορίζονται ρητά.

Το Γυναικείο Κίνημα της ΠΟΓΟ στηρίζει το Εθνικό Σχέδιο Δράσης και εκτιμά ότι με την έγκαιρη και πλήρη υλοποίηση του Εθνικού Σχεδίου Δράσης, θα μπορούμε, στο τέλος του 2015, να μιλούμε για πρόοδο, αν όχι στο μέγεθος του προβλήματος, σίγουρα στον τρόπο χειρισμού του από την πολιτεία. Παράλληλα ζητούμε τη δημιούργια δομημένου μηχανισμού παρακολούθησης και καταγραφής των διαστάσεων και της εξέλιξης του φαινόμενου ενώ ως κενά καταγράφουμε την έλλειψη επαρκών και ποιοτικών καταφυγίων για θύματα και την ανάγκη για λειτουργία 24ωρης ανοικτής τηλεφωνικής γραμμής για υποστήριξη θυμάτων.

Αγαπητές φίλες και φίλοι,

Όλες αυτές τις ιδέες και προτάσεις της ΠΟΓΟ θα τις θέσουμε ενώπιον του φίλου Σταύρου Μαλά στα πλαίσια του διαλόγου που αναπτύσσει με τον κυπριακό λαό ως Υποψηφίος Πρόεδρος της Δημοκρατίας για την εκπόνηση του προγράμματος της διακυβέρνησης του. Άλλωστε αγαπητές φίλες και φίλοι, οι φετινές προεδρικές εκλογές θα κρίνουν το μέλλον του τόπου μας σε βάθος χρόνου. Οι επιλογές που θα κάνουμε σήμερα θα σηματοδοτήσουν είτε μια νέα αρχή σε οικονομικό και πολιτικό επίπεδο είτε θα στείλουν την χώρα μας χρόνια πίσω. Για τούτο και αποκτά τεράστια σημασία η στήριξη του Σταύρου Μαλά και της σύγχρονης, προοδευτικής πρότασης που καταθέτει ενώπιον του λαού. Πρότασης που –όπως αναφέρει- στοχεύει σε «μια κοινωνία δημοκρατίας και ισότητας. Όπου ο σεβασμός των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, των δημοκρατικών θεσμών και του κράτους δικαίου, είναι απόλυτος κανόνας για μια σύγχρονη κοινωνία. Εδώ εντάσσεται και η αποφασιστική καταπολέμηση κάθε δυσμενούς διάκρισης –θεσμικής ή κοινωνικής- λόγω φύλου, φυλετικής ή εθνοτικής καταγωγής, θρησκείας ή πεποιθήσεων, σεξουαλικής ταυτότητας, αναπηρίας ή ηλικίας». Για αυτό, το Γυναικείο Κίνημα της ΠΟΓΟ καλεί τις γυναίκες της Κύπρου –ανεξάρτητα από κομματική τοποθέτηση- να μελετήσουν την πρόταση διακυβέρνησης του Σταύρου Μαλά και τις θέσεις του για τα θέματα γυναίκας και ισοτιμίας των φύλων.

Αγαπητές φίλες,

Η βία κατά των γυναικών αποτελεί μία –ίσως την πιο αποκρουστική- αλλά μία μόνο πτυχή της γυναικείας ανισοτιμίας. Στη ζωή της γυναίκας προστίθενται και όλες οι άλλες μορφές διακρίσεων σε βάρος του φύλου της που δυστυχώς επιβιώνουν στις κοινωνίες μας, όπως η δυσμενέστερη θέση στην εργασία, οι πολλαπλοί ρόλοι που έχει στη δουλειά, στην οικογένεια και το σπίτι, οι περιορισμοί και τα στερεότυπα σε σχέση με τη μορφωτική της ανέλιξη, η υποεκπροσώπηση των γυναικών στη δημόσια ζωή, οι προκαταλήψεις για το ρόλο που υποτίθεται ότι πρέπει να έχει στην οικογένεια, στην κοινωνία, τις διαπροσωπικές σχέσεις, τον έρωτα, κλπ.

Άλλωστε η βία μπορεί να πάρει πολλές όψεις και μορφές. Η κοινωνική και οικονομική πραγματικότητα μπορεί να γίνει βίαιη. Δεν είναι βία να απολύεται μια εργαζόμενη επειδή είναι έγκυος; Δεν είναι βία όταν οι εργοδότες έμμεσα ζητούν διαβεβαιώσεις πως οι γυναίκες δεν θα εγκυμονήσουν για συγκεκριμένο χρονικό διάστημα; Δεν είναι βία η φτώχεια και η ανεργία που κτυπούν πάντα περισσότερο τις γυναίκες;

Για αυτό η σημερινή εκδήλωση μας που είναι αφιερωμένη στον αγώνα ενάντια στη βία κατά των γυναικών είναι ταυτόχρονα κάλεσμα σε κάθε γυναίκα, εργαζόμενη, ανέργη, νέα, φοιτήτρια, μαθήτρια, συνταξιούχα να συστρατευτεί μαζί μας στους αγώνες που δίνουμε για όλα τα σύγχρονα προβλήματα της γυναίκας. Για να υπάρχουν κοινωνικές υποδομές και υπηρεσίες που να στηρίζουν τη μητέρα σε όλους του ρόλους που καλείται να σήμερα να φέρνει σε πέρας. Για να γίνει η ισοτιμία των φύλων πραγματικότητα, σε όλο βάθος και πλάτος της ζωής.