Θέσεις της ΠΟΓΟ για την πορνεία

Θέσεις της ΠΟΓΟ για το θεσμικό πλαίσιο που διέπει την πορνεία στην Κύπρο, στη βάση των οποίων κατατέθηκε έγγραφη τοποθέτηση στη Δημόσια Διαβούλευση που πραγματοποιήθηκε με πρωτοβουλία της Επιτρόπου Διοίκησης τον Απρίλη του 2013

Ως Γυναικείο Κίνημα της ΠΟΓΟ, συγχαίρουμε την Επίτροπο για την πρωτοβουλία της να ξεκινήσει διάλογο για το ζήτημα της πορνείας στην Κύπρο. Θεωρούμε ότι το κείμενο και οι προτάσεις της θέτουν σωστά το πρόβλημα, ως ζήτημα προστασίας των γυναικών – και των αντρών – που ασκούν αυτό το “επάγγελμα”. Προτεραιότητα και γνώμονας σε αυτή την προσπάθεια πρέπει να είναι η προστασία των εκδιδόμενων ατόμων τα οποία είναι εκτεθειμένα σε πολλαπλούς κινδύνους ενώ ταυτόχρονα να ενδυναμώσουμε το νομικό πλαίσιο το οποίο διέπει το trafficking και την εξώθηση στην πορνεία έτσι ώστε να μειώνεται ολοένα και περισσότερο το φαινόμενο με τελικό στόχο την εξάλειψη του. Όποια προσπάθεια ώστε να περιοριστούμε μόνο στο να θεσπίσουμε ένα πλαίσιο μέσα στο οποίο η πορνεία να ασκείται με περισσότερους κανόνες (κοινωνικές ασφαλίσεις, υγειονομικοί έλεγχοι) μας βρίσκει αντίθετους όχι από την σκοπιά της ατομικής ή συλλογικής ηθικής αλλά γιατί δεν θα αποτελέσει ουσιαστική επίλυση του προβλήματος της εμπορίας και της εκμετάλλευσης.

Από θέση αρχής απορρίπτουμε το παραδοσιακό πλαίσιο αντιλήψεων που ορίζει πως η πορνεία αποτελεί πρόβλημα “ανήθικων” γυναικών και καθιστά τα   άτομα αυτά άξια απαξίωσης και χλευασμού. Για το Κίνημα μας η ύπαρξη και η ανάπτυξη της πορνείας και της εμπορίας προσώπων και η καθιέρωση της σε κερδοφόρα βιομηχανία, η οποία σήμερα αποτελεί την τρίτη μεγαλύτερη πηγή κέρδους μετά το εμπόριο ναρκωτικών και όπλων, είναι απόλυτα συνυφασμένη με το υφιστάμενο κοινωνικοοικονομικό σύστημα. Σε ένα σύστημα που «όλα πωλούνται και όλα αγοράζονται» ακόμη και το ανθρώπινο σώμα αποτελεί εμπόρευμα.

Η πολιτεία έχει υποχρέωση να συμπεριφέρεται απέναντι στα θύματα της σωματεμπορίας ανθρώπινα και με σεβασμό, χωρίς να τα περιθωριοποιεί και να τα θυματοποιεί εκ νέου.

Πορνεία: ένα απλό επάγγελμα;

Όσον αφορά την τοποθέτησή μας στο ζήτημα της πορνείας ως τέτοιο, απορρίπτουμε ως τουλάχιστον επιφανειακή την προσέγγιση ότι οι πόρνες κάνουν ένα επάγγελμα σαν όλα τ’ άλλα. Κατ’ αρχήν, δε μπορούμε να θεωρήσουμε το ανθρώπινο σώμα ένα εμπόρευμα “σαν όλα τ’ άλλα” που πουλιέται στη διάθεση του κάθε λογής “πελάτη” και των όποιων ορέξεων του. Ούτε, βέβαια, δεχόμαστε ότι η πορνεία είναι απελευθέρωση της γυναικείας σεξουαλικότητας και της αυτοδιάθεσής της, καθώς η έννοια της σεξουαλικής απελευθέρωσης μπορεί να υφίσταται μόνο σε συνδυασμό εννοιών όπως ο σεβασμός και η αμοιβαιότητα στην απόλαυση. Επίσης, η έννοια της γυναικείας απελευθέρωσης δε μπορεί να συνοδεύεται από την αγοραπωλησία του γυναικείου σώματος ούτε από την εξ ορισμού σχέση εξουσίας του “πελάτη” πάνω στην πόρνη. Εξάλλου, βασικά αίτια της πορνείας αποτελούν η πατριαρχία και η ανισότητα των φύλων, εξού και η πρωτοκαθεδρία του γυναικείου φύλου στο “επάγγελμα”.

Η πορνεία συνδέεται άμεσα ή έμμεσα με όλων των ειδών τα κοινωνικά προβλήματα, όπως η φτώχεια, η οικονομική/κοινωνική εξαθλίωση, η βία κατά των γυναικών, η περιθωριοποίηση, ο ρατσισμός. Επίσης φαίνεται ότι οι χειρότερες μορφές εκπόρνευσης σχετίζονται με μετανάστριες καθώς η χειραγώγηση και ο έλεγχος αυτών των ατόμων είναι ευκολότερος εξαιτίας της ευάλωτης θέσης τους.

Μια μορφή πορνείας που συνδυάζει όλα τα πιο πάνω, είναι αυτή που προέρχεται από το φαινόμενο της εμπορίας και εκμετάλλευσης προσώπων. Σε αυτή την περίπτωση, η υπέρμετρη και ακραία βία αποτελεί απαραίτητο συστατικό για τη στρατολόγησή και την υπακοή των θυμάτων. Όπως αναφέρεται στο κείμενο της Επιτρόπου, σήμερα στην Κύπρο δύσκολα ξεχωρίζει η πορνεία από αυτό το φαινόμενο, πράγμα που φανερώνει ότι επικρατούν οι πιο ακραίες μορφές εκμετάλλευσης στην αγορά πορνείας στη χώρα μας. Βασική μας πεποίθηση είναι πως αυτό το δεδομένο δεν μπορεί παρά να υπογραμμίζεται σε κάθε σχετική συζήτηση. Θεωρούμε απαράδεχτο το γεγονός πως μεγάλος αριθμός ανθρώπων γίνονται θύματα τέτοιων κυκλωμάτων στη χώρα μας και η πολιτεία, στην πλειοψηφία της, κάνει τα στραβά μάτια.

Την ίδια στιγμή υπάρχουν διάφοροι μύθοι που λειτουργούν νομιμοποιώντας την πορνεία στα μάτια της κοινωνίας. «Οι πόρνες επιθυμούν να είναι πόρνες», «αν ήθελαν θα έφευγαν», «αν θέλουν μπορούν να κάνουν καταγγελία στην αστυνομία» και λοιπά. Οι μύθοι αυτοί είναι εντελώς απλουστευτικοί ακόμα και όταν αφορούν την ανεξάρτητη πορνεία.

Όσον αφορά την ανεξάρτητη πορνεία πρέπει και εδώ να βγούμε λίγο από τα πλαίσια της στενής έννοιας του εξαναγκασμού. Εξαναγκασμός δεν υφίσταται μόνο όταν σε κλειδώνουν και βάζουν πελάτες να σε βιάζουν. Εξαναγκασμός υπάρχει και στις περιπτώσεις όπου η φτώχεια και η ανάγκη επιβίωσης καθιστούν μονόδρομο αυτού του είδους τις επιλογές. Είναι πιθανόν, για παράδειγμα, για μια γυναίκα που ζει στην σημερινή κυπριακή κοινωνία, με την αυξανόμενη ανεργία, την φτώχεια, την υποβάθμιση και την κατάλυση της κρατικής πρόνοιας, η πορνεία να αποτελέσει μια «διέξοδο». Έτσι η γυναίκα εκτίθεται σε πολύ σοβαρούς κινδύνους όπως η κοινωνική περιθωριοποίηση, η κακομεταχείριση και κακοποίηση από βίαιους “πελάτες” και η εκμετάλλευση από κυκλώματα. Εξαναγκασμός υπάρχει επίσης στις περιπτώσεις όταν τα άτομα ωθούνται στην πορνεία κάτω από ψυχολογική ή άλλου είδους πίεση.

Εκτίμηση μας αποτελεί πως το φαινόμενο ένεκα της οικονομικής κρίσης αναμένεται να οξυνθεί. Σε περιόδους καπιταλιστικής οικονομικής ανάπτυξης η γυναίκα σε επίπεδο εκμετάλλευσης βρίσκεται σε δυσμενέστερη θέση από τον άντρα. Αναμενόμενο είναι σε περιόδους οικονομικής κρίσης η θέση δυσμενής θέση της γυναίκας να χειροτερεύει με γεωμετρικούς ρυθμούς, και ειδικότερα της ανειδίκευτης, της εργάτριας, της μετανάστριας. Ενδεικτικό παράδειγμα αποτελεί η περίπτωση της Ελλάδας όπου υπολογίζεται ότι τον τελευταίο χρόνο η πορνεία αυξήθηκε κατά 1500%.

Νομοθεσία

Όσον αφορά την υπάρχουσα νομοθεσία, θέλουμε καταρχάς να σημειώσουμε πως με λύπη μας παρατηρούμε πως δεν εφαρμόζεται ουσιαστικά. Ελάχιστες είναι οι περιπτώσεις πορνείας που οδηγούνται στη δικαιοσύνη και ακόμη λιγότερες εκείνες που έχουν τιμωρηθεί ακόμη και με την ελάχιστη ποινή του πλημμελήματος.

Σχετικά με τη νομοθεσία, υπάρχουν ήδη κάποιοι νόμοι που αναφέρονται στο κείμενο της Επιτρόπου και αφορούν την εξώθηση στην πορνεία (οι νόμοι 156, 157, 162, 164, 165 σ. 6-7). Κατά τη γνώμη μας οι νόμοι αυτοί θα πρέπει να γίνουν πιο αυστηροί. Για παράδειγμα, το άρθρο 157 δεν έπρεπε να αναφέρεται σε πλημμέλημα αλλά σε κακούργημα με ποινή τουλάχιστον πέντε ετών. Το ίδιο ισχύει και για το άρθρο 162 και 163. Στο άρθρο 165 της νομοθεσίας πρέπει να αντικατασταθεί η λέξη γυναίκα με τη λέξη ‘άτομο’ και να γίνει επίσης κακούργημα.

Όσον αφορά το άρθρο 6 (όπως αναφέρεται στη σελίδα 8 του κειμένου της Επιτρόπου), σύμφωνα με το οποίο αν γυναίκα από τρίτη χώρα συλληφθεί να ασκεί πορνεία απελαύνεται, θεωρούμε ότι πρέπει να καταργηθεί οπωσδήποτε. Καταρχάς, συμφωνούμε με την Επίτροπο ότι η πρακτική αυτή έχει κριτήριο την εθνική καταγωγή και ως εκ τούτου είναι καθαρά ρατσιστική. Το σημαντικότερο, όμως, είναι ότι έρχεται σε απόλυτη αντίθεση με όλη τη φιλοσοφία που θέλει να προστατεύσει τις γυναίκες/θύματα καθώς η γυναίκα θύμα εμπορίας προσώπων που επιθυμεί να καταγγείλει είτε μαστροπό είτε “πελάτη”, εγκλωβίζεται σε ένα εκβιαστικό δίλημμα, όπου η απειλή της φυλάκισης και της απέλασης την καθιστούν ακόμα πιο ευάλωτη. Μάλιστα, λαμβάνοντας υπόψη τη διασύνδεση της μετανάστευσης με την πορνεία και το γεγονός ότι η μετανάστευση δημιουργεί συνθήκες ευνοϊκές για τους εκμεταλλευτές, ο νόμος αυτός είναι εγκληματικός αφού αποθαρρύνει ακόμη περισσότερο τις γυναίκες από την πιθανότητα να καταγγείλουν τον μαστροπό τους και δημιουργεί τα πλέον ευνοϊκά πλαίσια για τον εξαναγκασμό των γυναικών σε πορνεία από διάφορους πιθανούς εκμεταλλευτές.

Τέλος, η πορνεία ως τέτοια δεν πρέπει να είναι ποινικό αδίκημα γιατί κάτι τέτοιο θα δυσχέραινε ακόμη περισσότερο τη θέση του θύματος. Είμαστε, όμως, υπέρ της συζήτησης για ποινικοποίηση της αγοράς σεξουαλικών υπηρεσιών. Εάν οι «πελάτες» δεν απωθούνται από την πιθανότητα η γυναίκα που “αγοράζουν” να έχει υποστεί οποιαδήποτε κακοποίηση ή εξαναγκασμό ή εάν δεν γνωρίζουν κάτι τέτοιο, η ποινικοποίηση αγοράς σεξουαλικών υπηρεσιών δύναται να σταθεί αποτρεπτικός παράγοντας. Επιπλέον θα κάνει ολόκληρη την κοινωνία λιγότερο ανεκτική απέναντι στην αγοραπωλησία και εκμετάλλευση των γυναικών. Κυρίως, όμως, θα έστρεφε το φακό και στην ευθύνη του “πελάτη” η οποία αποσιωπάται εντελώς. Προτείνουμε, λοιπόν, να μελετηθεί σοβαρά αυτό το ενδεχόμενο και να εξεταστούν παραδείγματα και αποτελέσματα άλλων χωρών.

Στην περίπτωση της Σουηδίας, που πρώτη ποινοκοποίησε την αγορά σεξουαλικών υπηρεσιών, το θέμα εγερθεί αρχικά εξετάζοντας το γεγονός ότι  η εξαγορά σεξουαλικών υπηρεσιών είναι συνυφασμένη με την βία ενάντια στις γυναίκες. Σύμφωνα με του νομοθέτες καμιά γυναίκα δεν μπορεί να αρέσκεται στην πολλαπλή σεξουαλική επαφή καθημερινά άρα τίθεται θέμα εξαναγκασμού και εξώθησης. Η Σουηδία δεν έμεινε όμως στάσιμη στο θέμα του νομικού πλαισίου αλλά κατάρτισε και προγράμματα στήριξης σε όσα άτομα ήθελαν να ξεφύγουν από την πορνεία με αποτέλεσμα το 60% όσων την ασκούσαν να αξιοποιήσουν τα προγράμματα.

Κοινωνικές υπηρεσίες και μηχανισμοί προστασίας ή επανένταξης

Θεωρούμε ότι το πιο βασικό μέρος μιας προληπτικής και κατασταλτικής πολιτικής ενός κράτους γύρω από το ζήτημα, είναι οι κοινωνικοί μηχανισμοί στήριξης και βοήθειας στην περίπτωση που κάποιο άτομο πέσει θύμα βίας, σεξουαλικής εκμετάλλευσης, εξώθησης στην πορνεία, θύμα κυκλώματος σωματεμπορίας κλπ. Το πιο σημαντικό για τα άτομα που εμπλέκονται σε τέτοια κυκλώματα είναι η ύπαρξη μηχανισμών στήριξης σε όσους και όσες επιθυμούν να ξεφύγουν και να επανενταχθούν στην κοινωνία. Κάτι τέτοιο μπορεί να στηριχτεί στη συνεργασία αστυνομίας, υπηρεσιών κρατικής μέριμνας, οργανώσεων και φορέων όπως οι γυναικείες οργανώσεις, οι Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις και άλλοι.

Βασικός πυλώνας μιας τέτοιας προσπάθειας είναι η δημιουργία κλίματος εμπιστοσύνης ανάμεσα στα θύματα και στους εμπλεκόμενους φορείς. Οι γυναίκες που το επιθυμούν πρέπει να μπορούν να καταγγείλουν κυκλώματα ή άτομα που τις εκμεταλλεύτηκαν χωρίς το φόβο ότι μπορεί να θυματοποιηθούν εκ νέου οι ίδιες. Εξίσου σημαντικό είναι να γίνει αντιληπτό πως η αντιμετώπιση των ατόμων αυτών από την αστυνομία θα  χαρακτηρίζεται από σεβασμό και αποδοχή. Με αυτό τον τρόπο τα θύματα θα μπορέσουν να αντιμετωπίσουν την τρομοκρατική ρητορική των εκμεταλλευτών τους και θα προβούν σε καταγγελίες.

Επίσης, σημαντικό βήμα θα ήταν η διαμόρφωση κρατικών υπηρεσιών και η παράλληλη στήριξη εκ μέρους τους κράτους σε Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις οι οποίες θα αναλάβουν την πρακτική στήριξη των θυμάτων εμπορίας προσώπων, την παραχώρηση καταφυγίων, τη ψυχολογική και οικονομική υποστήριξη για την επανένταξή τους στην κοινωνία. Οι υπηρεσίες αυτές πρέπει να προτείνονται ως επιλογή σε όσους και όσες εκδίδονται στην πορνική αγορά χωρίς, όμως, εξαναγκασμό από την Αστυνομία και την πολιτεία. Τέτοιες υπηρεσίες μπορούν να έχουν επιτυχία μόνο όταν τα άτομα καταφεύγουν χωρίς εξαναγκασμό στις υπηρεσίες αυτές. Με αυτή την έννοια έχει ιδιαίτερη σημασία, οι υπηρεσίες να εμπνέουν την εμπιστοσύνη της κοινωνίας και των εκδιδόμενων ατόμων, είτε αυτά λειτουργούν αυτόνομα είτε είναι ή υπήρξαν θύματα εξαναγκασμού.

Κάποια πρακτικά βήματα προς την επιθυμητή κατεύθυνση θεωρούμε ότι είναι:

Βραχυπρόθεσμα

• Στο βαθμό που είναι νόμιμη η άσκηση της πορνείας σήμερα να αυξηθούν οι υποχρεωτικές υποδομές.
• Να υπάρξει υποχρεωτικός εβδομαδιαίος υγειονομικός έλεγχος των υποστατικών.
• Να γίνεται υποχρεωτική εβδομαδιαία ιατρική εξέταση στα δημόσια νοσοκομεία για Σεξουαλικώς Μεταδιδόμενα Νοσήματα και εγκυμοσύνη.
• Να γίνει υποχρεωτική η συνεισφορά στο Ταμείο Κοινωνικών Ασφαλίσεων.

Αυτά κρίνονται απαραίτητα μεσοπρόθεσμα έτσι ώστε να εξασφαλιστεί η υγεία και η ασφάλιση όσων σήμερα ασκούν την πορνεία.

Μεσοπρόθεσμα

• Η ανάθεση σε φορέα ή φορείς της σύνταξης επιστημονικής έκθεσης για την πορνεία και τις μορφές της στην Κύπρο. Να μελετηθούν όλες οι μορφές πορνείας στην Κύπρο, η έκταση του φαινομένου, η παιδική πορνεία, η ύπαρξη αρχείου υποθέσεων και λοιπά. Τα μέχρι σήμερα δεδομένα δείχνουν ότι η κύρια πηγή πορνείας σήμερα στην Κύπρο ταυτίζεται με το παγκόσμιο φαινόμενο της εμπορίας και εκμετάλλευσης προσώπων και αφορά συγκεκριμένες εθνικότητες. Να μελετηθεί το προφίλ των θυμάτων, το προφίλ των “πελατών” αυτού του είδους της πορνείας, τα χαρακτηριστικά των δραστών και άλλα.
• Δημιουργία ανώνυμης δωρεάν τηλεφωνικής γραμμής στήριξης για θύματα trafficking, άτομα που θέλουν να ξεφύγουν από την πορνεία, τη σεξουαλική εκμετάλλευση ή παρόμοια κυκλώματα ή άτομα που εκδίδονται και θέλουν απλώς να έχουν κάποιον να τους ακούσει, να ξεφύγουν από τη σιωπή που είναι συνηθισμένη στη «δουλειά», να εκφράσουν τα συναισθήματά τους ανώνυμα σε εκπαιδευμένο άτομο που θα τους ακούσει χωρίς να τους κρίνει. Γραμμή όπου να μπορεί ένα άτομο να πάρει ψυχολογική και νομική υποστήριξη και να μάθει τα δικαιώματά της/του, παρόμοια με τη γραμμή στήριξης του Συνδέσμου για την Πρόληψη και Καταπολέμηση της Βίας στην Οικογένεια (1440). Η γραμμή θα βοηθήσει όχι μόνο στην στήριξη των θυμάτων αλλά και στην καταγραφή γενικών στατιστικών στοιχείων για την έκταση του φαινομένου και το προφίλ των εμπλεκομένων.
• Συζήτηση για τρόπους διαμόρφωσης και αξιολόγησης ενός πλαισίου αποτελεσματικής προστασίας των κατήγορων και μαρτύρων που καταγγέλλουν εξώθηση σε πορνεία ή κυκλώματα εμπορίας κλπ.
• Διενέργεια σεμιναρίων στην αστυνομία, σε δικαστές και άλλους φορείς που έρχονται σε επαφή με το ζήτημα. Τα σεμινάρια να δίνονται από ειδικούς ψυχολόγους, κοινωνιολόγους, ακτιβιστές και άλλους με σκοπό την ενημέρωση και την ευαισθητοποίηση, την κατανόηση των βασικών προβλημάτων.
• Απαγόρευση της αγοράς σεξουαλικών υπηρεσιών ώστε να κατοχυρωθεί και θεσμικά και νομικά η ευθύνη του “πελάτη”.
• Να ενταθούν οι επισκέψεις από οργανωμένους φορείς που ειδικεύονται στα θέματα εμπορίας προσώπων σε σχολεία και στρατόπεδα.
• Να αξιοποιηθεί η διαδικασία της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης έτσι ώστε να παρουσιάζεται η πορνεία ως μορφή έμφυλης βίας.
• Να ρυθμιστεί το πλαίσιο μέσα στο οποίο δραστηριοποιούνται τα ΜΜΕ έτσι ώστε να εκλείψουν οι απαξιωτικές και ρατσιστικές εκφράσεις προς τα άτομα που εκπορνεύονται. Η παρουσίαση της αγοράς σεξουαλικών υπηρεσιών ως καθημερινότητα του άντρα, μέσα από σατιρικές εκπομπές, σειρές και ταινίες οικοδομεί την συνείδηση ενός ολόκληρου λαού.

Ευελπιστούμε ότι η έναρξη του διαλόγου για το θέμα της πορνείας θα ολοκληρωθεί με ουσιαστικά αποτελέσματα τα οποία θα αμβλύνουν το φαινόμενο. Δεν έχουμε αυταπάτες ότι μπορεί να υπάρξει ουσιαστική απελευθέρωση της γυναίκας από όποια μορφή εκμετάλλευσης και καταπίεσης στο υπάρχον σύστημα. Πιστεύουμε, ωστόσο, ότι υπάρχει χώρος για να γίνουν αρκετές αλλαγές. Στην δική μας αντίληψη η απελευθέρωση της γυναίκας και η πραγματική ισοτιμία θα πραγματοποιηθεί μόνο μέσα από την κατάργηση της ταξικής εκμετάλλευσης.